F, hobby
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
FACJA
- zespół cech charakteryzujących
skały wynikający z warunków ich powsta-
wania. Nazwa pochodzi od łac.
facies =
twarz (wygląd).
Obejmuje różne cechy skał
(np. petrograficzne, paleontologiczne lub
litologiczne), będące odbiciem warunków
panujących w miejscu ich tworzenia się
(stanowi więc określenie domniemanego
środowiska powstawania danych utwo-
rów). Termin
f.
bywa stosowany w różnych
znaczeniach (np.
f.
mineralna, sedymen-
tacyjna, metamorficzna, geochemiczna,
skał magmowych i in.).
FAJALIT
- minerał z gromady krzemianów
zaliczany do grupy oliwinów. • Krzemian
żelaza, Fe
2
[SiO
4
]
• układ krystalograficzny: rombo-
wy • twardość: 6,5 • gęstość: 4,39 • rysa: biała
• nazwa pochodzi od wulkaniczne] wyspy Faial na
Azorach, gdzie minerał ten został stwierdzony.
Tworzy kryształy o pokroju grubotablicz-
kowym lub krótkosłupkowym. Najczęściej
występuje w skupieniach ziarnistych i ma-
sywnych.
Jest minerałem kruchym, przeświecają-
cym do nieprzezroczystego, o silnym szkli-
stym lub tłusto-metalicznym (na powierzchni
przełamu) połysku. Odznacza się niewy-
raźną (niekiedy niezauważalną), trójkierun-
kową łupliwością oraz muszlowym przeła-
mem. Ma zazwyczaj barwę brunatną, oliw-
kową, brunatnoczerwoną lub czarną; bywa
też czasami żółtozielony, zielony, szarozie-
lony bądź żółty. Tworzy roztwór stały (krysz-
tały mieszane) z forsterytem (szereg izo-
morficzny: forsteryt
-f.
Stanowi składnik niektórych skał meta-
morficznych (np. przeobrażonych rud że-
laza) oraz magmowych (pewnych odmian
pegmatytów, granitów, syenitów i ryoli-
tów).
Należy do minerałów bardzo rzadkich.
Jest znany m.in. z Rosji (Kołyma), USA
(Rockport w Massachusetts; Teksas), Azo-
rów (wyspa Faial), Norwegii (Snarum) oraz
Włoch (Cuasso al Monte).
W Polsce bywa niekiedy spotykany
w zmetamorfizowanych rudach żelaza na
Dolnym Śląsku. Kilkucentymetrowe ziarna
f.
manganowego znane są z pegmatytów
strzegomskich.
Ma znaczenie naukowe oraz kolekcjo-
nerskie. Największe kryształy tego minera-
łu, o wielkości 10 cm (wyjątkowo nawet
20 cm), są znajdowane w pegmatytach
w Rosji (Kołyma).
FAKOLIT
- niewielka, zgodna intruzja mag-
mowa o kształcie soczewkowatym, stano-
wiąca szczególną odmianę -• lakkolitu
bądź —• lopolitu.
F.
występują w obrębie
dużych struktur fałdowych, wykorzystując
w nich antyklinalne
(f.
o charakterze lak-
kolitu) lub rzadziej - synklinalne
(f.
typu
lopolitu) odspojenia przegubowe.
F.
są wi-
doczne w poprzecznych przekrojach form
fałdowych.
FANGLOMERAT
- luźna bądź zwięzła
skała okruchowa pochodzenia lądowego,
zaliczana do psefitów, złożona z ostro-
krawędzistych (kanciastych, nieobtoczonych)
oraz źle wysortowanych (różnej wielkości)
okruchów i bloków skalnych (-• gruz, brek-
cja osadowa); stanowi najczęściej produkt
sedymentacji stożków napływowych.
FANTOM
kryształ fantom.
FARÖLIT
- lokalna odmiana thomsoni-
tu znana z wyspy Faro w Szwecji, tworzą-
ca charakterystyczne, promieniste (gwiaź-
dziste) skupienia.
FASETKI
- wyszlifowane (naszlifowane) na
kamieniu płaskie, gładkie powierzchnie
(ścianki) o różnym kształcie i wzajemnym
nachyleniu, będące elementem
fasetkowego.
FASSAIT
- minerał z gromady krzemianów
zaliczany do grupy piroksenów (odmia-
na -•augitu). • Glinokrzemian wapnia, magnezu,
żelaza i glinu, Ca(Mg,Fe
3+
,AI)[(Si,AI)
2
0
6
]
• układ kry-
stalograficzny: jednoskośny • twardość: 6 • gęstość:
Fakolity
szlifu
131
FENAKIT
Fassait (zielony), 7x4 cm; Hodruśa, Słowacja
rzadziej tłustym połysku. Odznacza się nie-
wyraźną (niekiedy niedostrzegalną) łupli-
wością oraz muszlowym przełamem. Ma
najczęściej barwę białą, żółtą lub jest bez-
barwny. Bywa także różowy, czerwonawy,
jasnobrunatny lub - znacznie rzadziej -
zielonkawoniebieski.
F.
jest izostrukturalny
z willemitem.
Występuje w pegmatytach, utworach
pneumatolitycznych i hydrotermalnych
oraz rzadziej granitach. Bywa spotykany
w skałach metamorficznych, głównie w nie-
których łupkach mikowych i gnejsach.
Współwystępuje z berylem, chryzobery-
lem, topazem i kwarcem. Jest też spotyka-
ny w skałach osadowych.
Minerał rzadki. Najwspanialsze, różowe
i czerwonawe kryształy
f.
pochodzą z Ro-
sji (Miass w Górach llmeńskich oraz dorze-
cze rzeki Takowaja na Uralu). Piękne oka-
zy znane są też z USA (Topaz Butte i Mo-
unt Antero w Kolorado, a także stany: New
Hampshire i Maine), Brazylii (San Miguel
de Piracicaba, Minas Gerais), Namibii (Klein
Spitzkopje), Sri Lanki (duże otoczaki w alu-
wiach) oraz Austrii (Leckbachscharte w Ha-
bachtal) i Norwegii (Krageró, Telemark).
F.
jest ponadto spotykany w Tanzanii (góry
Usugara), Zimbabwe, Meksyku, Myanma-
rze (dawniej Birma), Szwajcarii (Reckingen)
oraz we Włoszech (Val Vigezzo) i na Ma-
dagaskarze.
W Polsce
f.
stwierdzono jedynie w dru-
zach pegmatytów granitowych masywu
Strzegom-Sobótka na Dolnym Śląsku
(Strzegom, Pielgrzymka k. Strzegomia,
Czernica k. Jawora). Największe kryształy
tego minerału osiągają w tym rejonie dłu-
gość ok. 1 cm.
F.
należy do bardzo wysoko cenionych
unikatów kolekcjonerskich. Największe
prawidłowo wykształcone kryształy znane
są z Rosji (długość do 18 cm), Austrii (do
8-10 cm) oraz USA, Brazylii, Namibii
i Norwegii (do kilku centymetrów). Okazy
pochodzące z Rosji często bywają wyko-
rzystywane jako kamienie szlachetne. War-
tość jubilerską mają też niekiedy okazy
z USA, Brazylii i wyjątkowo Namibii. Naj-
bardziej cenne są kryształy przezroczyste
o wyrazistej jasnoróżowej, jasnożółtej lub
zielononiebieskiej barwie. Nadaje się im
czasami szlif fasetkowy. Masa tak obrobio-
nych kamieni rzadko przekracza 5 kr. Do
wyjątków należą duże, zaokrąglone otocza-
ki szlachetnego
f.
znajdowane w żwirach
na Sri Lance. Największy, pochodzący
2,96-3,34 • rysa: biała, jasnoszara, jasnoszarozie-
lona • nazwa pochodzi od doliny Fassa (Valle di Fas-
sa) k. Trento we Włoszech, gdzie minerał ten został
znaleziony na początku XIX w.
Tworzy kryształy o pokroju słupkowym
lub krótkosłupkowym; występuje też
w skupieniach ziarnistych i zbitych, a tak-
że w formie pojedynczych, nieforemnych
ziarn i impregnacji.
Jest minerałem kruchym, przeświecają-
cym do nieprzezroczystego, o szklistym
połysku. Odznacza się typową dla pirok-
senów, dobrą do doskonałej, dwukierun-
kową łupliwością, krzyżującą się pod ką-
tem zbliżonym do prostego (ok. 87°) oraz
nierównym bądź muszlowym przełamem.
Ma zazwyczaj barwę zieloną, zielonoczar-
ną, a także bywa brunatnozielony oraz
żółtozielony.
Występuje w skałach metamorficznych
powstałych wskutek przeobrażeń kontak-
towych bądź kontaktowo-metasomatycz-
nych wapieni dolomitycznych, wapieni,
skał wapienno-krzemianowych oraz iłołup-
ków i mułowców. Przeważnie bywa spoty-
kany w marmurach dolomitycznych, skar-
nach i hornfelsach. Sporadycznie jest też
znajdowany wśród bazaltów. Często współ-
występuje z wezuwianem, kalcytem, do-
lomitem, peryklazem, a niekiedy także
grossularem i spinelem.
Należy do minerałów rzadkich. Główne
wystąpienia
f.
znajdują się we Włoszech
(rejon Wezuwiusza i Monte Somma k. Ne-
apolu; Valle di Fassa k. Trento, a także oko-
lice Brescii, Catanzaro, Grosseto, Rzymu
i Turynu). Bywa też spotykany w Niem-
czech (góry Eifel), Wielkiej Brytanii (Szko-
cja), Szwecji, Słowacji (Hodruśa), Sri Lan-
ce oraz USA (Montana).
W Polsce został stwierdzony w formie
fenokryształów w bazalcie w Różanej
k. Świerzawy na Pogórzu Kaczawskim oraz
w skarnach na Izerskich Garbach w Gó-
rach Izerskich. Bywa też spotykany w utwo-
rach kontaktowych w Gębczycach k. Strze-
lina na Przedgórzu Sudeckim (Dolny
Śląsk).
Ma znaczenie naukowe oraz stanowi
poszukiwany i ceniony kamień kolekcjo-
nerski.
FEMICZNE MINERAŁY ->
minerały femicz-
ne.
FENAKIT
(PHENAKIT) - minerał z groma-
dy krzemianów. • Krzemian berylu, Be
2
[SiO
4
]
• układ krystalograficzny: trygonalny • twardość:
7,5-8 • gęstość: 2,93-2,97 • rysa: biała • nazwa
pochodzi od gr.
phenax = oszust (zwodziciel, kłam-
ca),
gdyż minerał ten wykazuje wyjątkowe podobień-
stwo do kwarcu, z którym jest mylony.
Tworzy kryształy izometryczne, krótko-
słupkowe lub tabliczkowe, przyjmując za-
zwyczaj postać romboedru lub słupa pseu-
doheksagonalnego (tak jak kwarc - po-
przecznie prążkowanego), zwieńczonego
niekiedy bipiramidą. Występuje też w sku-
pieniach ziarnistych, włóknisto-sferolitycz-
nych, a także w formie kryształów naro-
słych, tworzących szczotki krystaliczne.
Często bywa zbliźniaczony.
Jest minerałem kruchym, przezroczy-
stym do przeświecającego, o szklistym lub
FENGIT
132
stamtąd, oszlifowany kryształ ma masę
569 kr.
FENGIT
(PHENGIT) - odmiana musko-
witu zawierająca magnez i żelazo. Makro-
skopowo nie różni się od muskowitu. Wy-
stępuje zazwyczaj w formie drobnych pły-
tek, blaszek i łusek. Stanowi składnik
różnych łupków krystalicznych (głównie
łupków mikowych i fyllitów). Minerał roz-
powszechniony na obszarach zbudowa-
nych ze skał metamorficznych. W Polsce
został stwierdzony na Dolnym Śląsku:
w Górach i na Pogórzu Izerskim, w Górach
i na Pogórzu Kaczawskim, w Górach So-
wich oraz w rejonie Kłodzka (metamorfik
kłodzki). Większe nagromadzenia tego mi-
nerału stanowią surowiec do produkcji po-
sypki do papy oraz bywają wykorzystywa-
ne jako „nośnik" (wypełniacz) środków
ochrony roślin.
Fenokryształ ortoklazu w granodiorycie
(8x7 cm); Masyw Czeski, Czechy
brunatna (niekiedy żółtawa, zielonawa) • nazwa po-
chodzi od nazwiska szkockiego fizyka Roberta Fer-
gusona (1799-1865).
Tworzy kryształy o pokroju krótkosłup-
kowym, przyjmujące zazwyczaj postać
słupków zwieńczonych tetragonalną bipi-
ramidą (o przekroju kwadratu). Występuje
też w skupieniach ziarnistych oraz w for-
mie otoczaków wśród skał okruchowych.
Przeważnie ma charakter minerału naro-
słego. Jest izostrukturalny z formanitem,
z którym tworzy roztwór stały (kryształy
mieszane).
Minerał kruchy, przeświecający do nie-
przezroczystego, o szklistym bądź metalicz-
nym połysku. Odznacza się niewyraźną,
często w ogóle niezauważalną łupliwością
oraz nierównym przełamem. Zwykle ma
barwę brunatną, brunatnoczarną lub czar-
ną; bywa też żółtawy i szary. Przeważnie
zawiera pewne ilości tantalu, a także cyrko-
nu, żelaza, tytanu, cyny, ceru, erbu, lanta-
nu, uranu i toru. Bywa promieniotwórczy;
często jest metamiktyczny (amorficzny).
Stanowi składnik pegmatytów granito-
wych i niektórych syenitów zasobnych
w pierwiastki ziem rzadkich oraz minerały
niobu, tantalu i berylu. Współwystępuje
m.in. z cyrkonem, monacytem, gadolini-
tem, euksenitem i samarskitem.
Należy do minerałów rzadkich. Znany
jest głównie z Madagaskaru (Tsaratanana,
Ambatonohanga), Grenlandii (Qeqertarsu-
ag, Quqortoq, Julianehaab), Rosji (m.in.
Góry llmeńskie na Uralu), USA (El Paso
i Jefferson, Kolorado; Baringer Hill, Teksas;
Amelia Court House, Wirginia; Callatin,
Montana), Sri Lanki (Rakwana), Japonii (Ta-
kayama, Mino), a także Norwegii (Helle,
Arendal) i Szwecji (Ytterby).
W Polsce został stwierdzony na Dolnym
Śląsku: w okolicach Szklarskiej Poręby
(w pegmatytach Skalnej Bramy, Białej Doli-
ny, Zbójeckich Skał, Michałowic, a także
w okolicy ujścia potoku Bystroń do potoku
Szklarka), Łomnicy k. Jeleniej Góry, Mysła-
kowic k. Kowar, Podzamka k. Kłodzka oraz
Strzegomia. W rejonie Strzegomia napo-
tkano okazy o wielkości dochodzącej do
1 cm, natomiast w pegmatytach Skalnej
Bramy - 5 mm.
Stanowi źródło otrzymywania itru, a nie-
kiedy także niobu, ceru, erbu i innych rzad-
ko spotykanych pierwiastków. Ma znacze-
nie naukowe oraz jest interesujący dla ko-
lekcjonerów. Okazjonalnie bywa szlifowany,
niemal wyłącznie na potrzeby kolekcji.
skałach metamorficznych (np. w myloni-
tach), gdzie mają charakter porfirobla-
stów lub rzadziej porfiroklastów.
FERBERYT
- minerał z gromady wolframia-
nów. • Wolframian żelaza, Fe[WO
4
]
• układ krysta-
lograficzny: jednoskośny • twardość: 5-5,5 • gę-
stość: 6,80-7,51 • rysa: czarna, brunatnoczarna
• nazwa pochodzi od nazwiska niemieckiego bada-
cza Rudolfa Ferbera.
Tworzy kryształy o pokroju tabliczkowym
lub słupkowym. Występuje też w skupie-
niach zbitych i ziarnistych.
Jest minerałem kruchym, nieprzezroczy-
stym, o półmetalicznym bądź matowym
połysku. Odznacza się dobrą (do dosko-
nałej) łupliwością, nierównym przełamem
oraz czarną albo szaroczarną barwą. Two-
rzy roztwór stały (kryształy mieszane) z
hubnerytem; ogniwem pośrednim jest
wolfram it.
Występuje w utworach pneumatoli¡tycz-
nych oraz hydrotermalnych wysokich tem-
peratur. Bywa spotykany w grejzenach,
żyłach kruszcowych, niektórych pegmaty-
tach oraz osadach aluwialnych. Zwykle
współwystępuje z wolframitem, scheelitem,
topazem, kwarcem, a także kasyterytem.
Należy do minerałów rzadkich. Najbar-
dziej znane jego wystąpienia znajdują się
w USA (Kolorado), Boliwii, Peru, Portuga-
lii, Niemczech (Ehrenfriedersdorf k. Anna-
bergu, Rudawy) oraz na Grenlandii.
Jest interesujący dla naukowców oraz
stanowi poszukiwany, atrakcyjny kamień
kolekcjonerski. Szczególnie piękne okazy
f.
pochodzą z Panasqueira w Portugalii; ich
długość dochodzi tam do około 6-8 cm.
FERGUSONIT
- minerał z gromady tlen-
ków. • Tlenek itru i niobu, YNbO
4
• układ krystalo-
graficzny: tetragonalny • twardość: 5,5-6,5 • gę-
stość: 5,6-5,8 (bez domieszek: 5,38) • rysa: jasno-
Fengit (6x5 cm); Austria
FENOKRYSZTAŁY
- duże, zazwyczaj pra-
widłowo wykształcone oraz dobrze wi-
doczne gołym okiem, kryształy różnych
minerałów tkwiące w bardziej drobnoziar-
nistym tle skalnym niektórych skał magmo-
wych.
F.
występują najczęściej w wylew-
nych skałach magmowych, gdzie mają cha-
rakter prakryształów (powstałych jeszcze
w głębi Ziemi), a otaczające je drobnoziar-
niste lub szkliste tło stanowi ciasto skal-
ne (zakrzepłe dopiero po wylaniu się lawy
na powierzchnię Ziemi). Wylewne skały
magmowe zawierające
f.
są określane mia-
nem porfirów.
F.
występują też często
w głębinowych skałach magmowych (np.
granitach), gdzie osiągają rozmiary docho-
dzące do kilku lub nawet kilkunastu cen-
tymetrów. Otaczająca je skała odznacza się
wtedy zazwyczaj drobno- lub średnioziar-
nistą budową (strukturą), ukształtowaną -
podobnie jak
f.
- w głębi skorupy ziem-
skiej.
F.
występują ponadto w niektórych
133
FLISZ
FERRIERYT
- minerał z gromady krzemia-
nów zaliczany do grupy -•zeolitów. • Uwod-
niony glinokrzemian sodu, potasu i magnezu,
(Na,K)
2
Mg[0H/AI
3
Si
15
0
36
]
X
9H
2
0
• układ krystalogra-
ficzny: rombowy • twardość: 3-3,5 • gęstość: 2,1
• rysa: biała • nazwa pochodzi od nazwiska kana-
dyjskiego geologa i inżyniera górniczego Waltera Fre-
dericka Ferriera (1865-1950).
Tworzy kryształy igiełkowe lub włosko-
we podobne do mordenitu. Zwykle
występuje w skupieniach zbitych, pro-
mienistych, rozetowych oraz sferolitycz-
nych.
Jest minerałem kruchym, przezroczy-
stym do przeświecającego, o szklistym lub
jedwabistym połysku. Odznacza się nie-
równym przełamem oraz zazwyczaj nie-
dostrzegalną łupliwością. Jest bezbarwny
lub biały; rzadziej bywa żółtawy bądź czer-
wonawy od domieszek hematytu.
Powstaje w wyniku wtórnych przeobra-
żeń różnych składników wylewnych lub
żyłowych skał magmowych (głównie bazal-
tów i diabazów) oraz pyłów i tufów wulka-
nicznych, pod wpływem przeobrażeń hi-
pergenicznych. Tworzy się też w wyniku
oddziaływania roztworów hydrotermal-
nych. Współwystępuje zazwyczaj z kalcy-
tem i heulandytem.
Należy do minerałów rzadkich. Znany
jest m.in. z pustek w bazaltach w okolicach
jeziora Kamloops w Kolumbii Brytyjskiej
(Kanada) oraz na Sardynii (Sassari) we Wło-
szech.
W Polsce jego obecność stwierdzono
w bombach wulkanicznych i przeobrażo-
nych tufach w kamieniołomie diabazu na
Niedźwiedziej Górze k. Krzeszowic w oko-
licach Krakowa.
Ma znaczenie naukowe oraz interesuje
niektórych kolekcjonerów.
FERRILMENIT
- odmiana ilmenitu za-
wierająca żelazo trójwartościowe. Stano-
wi człon szeregu izomorficznego (roztwo-
ru stałego): hematyt-ilmenit.
FERROKOBALTYN
- zasobna w żelazo
odmiana
FERROTENNANTYT
- zasobna w żelazo
odmiana
naukowe i kolekcjonerskie. Największy zna-
leziony okaz miał masę 1070 g.
FILIPSYT
phillipsyt.
FLEBIT
(MIGMATYT FLEBITOWY, MIGMA-
TYT ŻYŁOWY) - typ teksturalny migma-
tytu o budowie żyłowej (gr.
phlebs = żyła)
złożony z nieregularnych i często pofałdo-
wanych żył neosomu (o zmiennej grubo-
ści) zazębiających się w sposób całkowicie
nieuporządkowany z paleosomem. Pale-
osom zazwyczaj przeważa ilościowo nad
neosomem (lub występuje w równoważ-
nej ilości).
11% Fe.
FERROTETRAEDRYT
- odmiana
tetra-
edrytu zasobna w żelazo.
FERROTHORYT
- wzbogacona w żelazo
odmiana —• thorytu (zawiera do 13%
Fe
2
0
3
).
W Polsce został stwierdzony w peg-
matytach w Markocicach k. Bogatyni na
Dolnym Śląsku.
FIBROLIT
- włóknista lub pilśniowa (ang.
fibrous = włóknisty
) odmiana sillimani-
tu.
FICYNIT
- ozdobna odmiana hiperste-
nu zawierająca liczne, mikroskopijne wrost-
ki brookitu, goethytu i hematytu. Tworzą
one ciekawą mozaikę - mieniących się
podczas poruszania kamieniem - czerwo-
nych plamek i cętek widocznych na ciem-
niejszym tle. To optyczne zjawisko staje się
silniejsze - i tym samym efektowniejsze -
po oszlifowaniu kamienia w formie kabo-
szonu, a także kulki lub płytki.
F.
stanowi
poszukiwany i ceniony kamień kolekcjo-
nerski, ozdobny oraz jubilerski. Bywa sto-
Flebit (12x9 cm); Lubachów,
Góry Sowie, Sudety
kobaltynu, zawierająca ok.
Flebit
sowany do wyrobu drobnych ozdób, amu-
letów, a także artystycznej, oryginalnej bi-
żuterii. Najwyższej jakości okazy f. pocho-
dzą z Demavend w Iranie.
FIGURY WIDMANSTATTENA
-> żelazo
rodzime.
FILIPINIT
(PHILIPPINIT, RIZALIT) - czarna
odmiana tektytów występująca na Filipi-
nach (głównie na wyspach Samar i Panay)
oraz na południu Chin. Odznacza się gę-
stością ok. 2,43-2,45 g/cm
3
;
jej wiek ozna-
czono na 0,68-0,73 mln lat. Ma znaczenie
FLISZ
- dużej miąższości zespół osadów
morskich, zazwyczaj pochodzenia lądowe-
go (terrygenicznego), powstały w stosun-
kowo głębokim basenie morskim w wyni-
ku podwodnych spływów grawitacyjnych
(głównie prądów zawiesinowych). Utwory
fliszowe składają się z naprzemianległych
warstw osadów gruboziarnistych reprezen-
towanych przez zlepieńce i piaskowce oraz
drobnoziarnistych - złożonych z mułow-
ców i iłowców. Ławice piaskowców są prze-
ważnie uziarnione frakcjonalnie (wielkość
10% Fe.
FERROSILIT
(ORTHOFERROSILIT) - nie
znane na Ziemi (lecz stwierdzone w ska-
łach księżycowych) skrajne ogniwo ciągłe-
go szeregu izomorficznego piroksenów
rombowych (enstatyt-f.); krzemian żela-
za, Fe
2
[Si
2
O
6
].
Członami pośrednimi tego
szeregu są m.in.
bronzyt i
hiper-
sten.
FERROSPINEL ->
hercynit.
tennantytu, zawierająca do
FLOGOPIT
134
ziarn zmniejsza się w nich stopniowo ku
stropowi). Utwory tego typu występują
m.in. w Alpach, Karpatach (Beskidy, Pod-
hale) oraz Sudetach Wschodnich.
FLOGOPIT
- minerał z gromady krzemia-
nów zaliczany do grupy mik. • Zasadowy
glinokrzemian potasu i magnezu, KMg
3
[(0H,F)
2
/
AISi
3
O
10
]
• układ krystalograficzny: jednoskośny
• twardość: 2-2,5 • gęstość: 2,75-2,97 • rysa: bia-
ła • nazwa pochodzi od gr.
phlogopos = ognisty.
Tworzy - nieraz pokaźnych rozmiarów
- kryształy tabliczkowe lub płytkowe, ma-
kroskopowo bardzo podobne do bioty-
tu (zwykle nieco od niego jaśniejsze). Czę-
sto odznacza się pseudoheksagonalną
postacią. Występuje też w skupieniach ziar-
nistych, blaszkowych i łuskowych.
Jest minerałem giętkim i sprężystym, prze-
zroczystym do przeświecającego, o szklistym
i perłowym (na powierzchniach łupliwości)
połysku. Odznacza się doskonałą, jedno-
kierunkową łupliwością i nierównym prze-
łamem. Ma przeważnie barwę brunatną
lub szarą; bywa też czerwonawy, czerwo-
nobrunatny, zielonawy, żółtawy, biały bądź
bezbarwny. Często zawiera igiełkowe
wrostki rutylu, który tworzy w nim sieć sa-
genitową. Czasami wykazuje obecność nie-
wielkich ilości baru, żelaza, manganu
i chromu.
Stanowi przede wszystkim składnik róż-
nych skał metamorficznych, głównie: mar-
murów kalcytowych i dolomitowych, skar-
nów, hornfelsów, kwarcytów, serpentyni-
tów i różnych łupków krystalicznych.
Rzadziej bywa spotykany w skałach mag-
mowych, np. w pegmatytach, granitach
(w ich strefach kontaktowych), perydoty-
tach, kimberlitach, a także karbonatytach.
Często powstaje w wyniku procesów hy-
drotermalnych i metasomatycznych. Prze-
Flogopit (w środku tzw. hermanowskiej
kuli) otoczony chlorytem i antofyllitem
(średnica okazu: 6 cm); Hermanov,
Czechy
ważnie współwystępuje z kalcytem, dolo-
mitem, diopsydem, antofyllitem, chlory-
tem, apatytem oraz minerałami z grupy ser-
pentynu.
Należy do minerałów pospolitych. Naj-
słynniejsze jego wystąpienia znajdują się we
Włoszech (Crevola, Novara; Val Malenco,
Sondrio), Szwecji (Aker), Finlandii (Pargas),
Szwajcarii (Campolungo), Czechach (He-
rmanov-słynne „hermanowskie kule",
antofyllit), Rosji (Sludianka w rejonie jeziora
Bajkał; Chibiny na półwyspie Kola; Góry
llmeńskie na Uralu), Kanadzie (Sydenham
w Ontario), Brazylii (Minas Gerais), Indiach,
Sri Lance oraz na Grenlandii i Madagaska-
rze.
W Polsce znany jest głównie z Dolnego
Śląska; został stwierdzony m.in. w zme-
tamorfizowanych wapieniach w Gęb-
czycach, Samborowiczkach i Przewornie
k. Strzelina (Przedgórze Sudeckie); w do-
lomitach w Starej Kamienicy oraz granito-
idach i hornfelsach na Zbójeckich Skałach
(Góry Izerskie); w marmurach, skarnach,
hornfelsach i kwarcytach w rejonie Kowar
(Rudawy Janowickie); w skarnach w Pod-
zamku (Góry Bardzkie), Żelaźnie (Krowiar-
ki) i Złotym Stoku (Góry Złote) oraz w mar-
murach i erlanach w okolicy Stronia Ślą-
skiego (Masyw Śnieżnika).
Należy do minerałów o wybitnych wa-
lorach kolekcjonerskich. Pięknie wykształ-
cone, bardzo duże kryształy
f.,
o średnicy
częstokroć osiągającej kilkadziesiąt centy-
metrów (a niekiedy nawet ponad 1 m),
są znane z Rosji, Indii, Sri Lanki i Madaga-
skaru. Okazy o średnicy 5 m występują
w Kanadzie (Ontario).
F.
znajduje czasami
zastosowanie w elektronice (jako doskonały
izolator elektryczny), a po sproszkowaniu
bywa używany jako posypka do papy oraz
„nośnik" (wypełniacz) środków ochrony ro-
ślin.
FLOKIT
- zwyczajowa, dawna nazwa
mordenitu.
FLUORESCENCJA-
rodzaj -> luminescen-
cji; zjawisko wtórnego świecenia minerałów
(czyli emitowania przez nie promieniowa-
nia widzialnego), wywołane najczęściej na-
świetlaniem promieniami ultrafioletowymi
lub rentgenowskimi, trwające (w odróżnie-
niu od fosforescencji) tylko podczas na-
świetlania i znikające natychmiast po jego
przerwaniu. Nazwa pochodzi od fluorytu,
w którym zjawisko to zostało po raz pierw-
szy określone.
F.
stanowi ważną cechę dia-
gnostyczną dużej części minerałów. Bada-
jąc ich barwy fluorescencyjne można szyb-
ko je rozpoznać, a także odróżnić wiele
naturalnych kamieni szlachetnych od ich
syntetycznych odpowiedników. W zależ-
ności od zastosowanej długości fal światła
(promieniowania) ultrafioletowego,
f.
nie-
których minerałów odznacza się bardzo
różnymi barwami: np. fluoryt wykazuje
zazwyczaj
f.
o barwie fioletowej lub nie-
bieskiej, a rzadziej różowej, żółtej, białej
i czerwonej; halit-zieloną, pomarańczo-
wą lub czerwoną, a niekiedy też żółtą; gips
- zielonobiałą, zieloną lub brązową; kal-
cyt-żółtą, czerwoną, różową lub niebie-
ską; bursztyn - niebieskobiałą lub zieloną;
diament - niebieską lub fioletową, a nie-
kiedy też zieloną, żółtą, różową i szarą; na-
tomiast rubin - czerwoną i rzadziej żółtą
lub pomarańczowoczerwoną.
FLUORYT
- minerał z gromady halogen-
ków. • Fluorek wapnia, CaF
2
• układ krystalogra-
ficzny: regularny • twardość: 4 • gęstość: 3,18
• rysa: biała • nazwa pochodzi od łac.
fluctus = fala
Flogopit (14 cm); SIiudanka, okolice
jeziora Bajkał, Rosja
Kryształ fluorytu wykształcony w formie
ośmiościanu (1,4 cm) w pegmatycie;
okolice Strzegomia, Dolny Śląsk
[ Pobierz całość w formacie PDF ]