ewolucjonizm i dyfuzjonizm-5, Polonistyka, Wiedza o kulturze, wok
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
ANTROPOLOGIA SPOLECZNA
Specyficznym przedmiotem zainteresowania antropologii jako nauki społecznej jest człowiek jako
twórca kultury, zbiorowa egzystencja człowieka w kulturze, a także badania ludów pierwotnych i
kultur przedliterackich.
Antropologia jako dyscyplina nauk społecznych pojawiła się w krajach anglosaskich w XIX w. Jej
prekursorami byli uczeni humaniści, zajmujący się szczególnie dziejami kultury i pragnący zrozumieć
zróżnicowanie kultur oraz istotę zmiany i rozwoju cywilizacji.
EWOLUCJONIZM ( E. Tylor, J. Lubbock, J. Frazer, W. Smith)
Antropologia naukowa pojawiła się w nurcie intelektualnym, którego początkiem była idea Karola
Darwina o powszechnej ewolucji. Narodziny nauki o kulturze wiążą się wiec z idea ewolucji kultury.
Filozofowie społeczni (A. Comte, H. Spencer) uznali ewolucje ludzkości i kultury za część ogólnej
ewolucji gatunków, której podlega wszystko co żyje. Zgodnie z zasada ewolucji, organizmy
społeczne, podobnie jak naturalne, przechodzą od stadiów niższych do wyższych, różnicując się,
porządkując i doskonaląc swoje zdolności adaptacyjne.
Ewolucjonistyczne badania kultur pierwotnych były efektem zainteresowań intelektualistów
europejskich początkami ich własnej cywilizacji. Ewolucjoniści uważali się za historyków i pragnęli
zrekonstruować schemat rozwoju kultury ludzkości, o którym sadzili, ze jest uniwersalny dla
wszystkich kultur, bez względu na ich lokalizacje w czasie czy w przestrzeni. Najbardziej
pasjonującym zadaniem było dla ewolucjonistów poszukiwanie genezy instytucji kulturowych,
początków i najwcześniejszych etapów ich rozwoju.
Wśród głównych zainteresowań ewolucjonistów trzeba wymienić badania rozwoju religii od form
najprostszych do współczesnych wielkich religii monoteistycznych. Warto tu wymienić Edward B.
Tylor, autora sławnego dzieła „Cywilizacja pierwotna”, który za najprostsza formę religii uznał
animizm. Alternatywne koncepcje rozwoju religii formułowali m.in. John Lubbock, James G. Frazer,
William Robertson Smith czy Robert Marett. Ewolucja struktur pokrewieństwa zajmowali sie m.in.
Johann Bachofen, John McLennan, James Henry Maine i Lewis H. Morgan. Autorzy ci zasadniczo
wskazywali na przechodzenie form organizacji pokrewieństwa od różnych form małżeństwa
grupowego czy pierwotnego promiskuizmu poprzez rozmaite stadia do współczesnej monogamicznej
rodziny typu europejskiego. Podobnie jak w przypadku schematu ewolucji religii, model ten cechował
eurocentryzm, przekonanie o najwyższej doskonałości instytucji wypracowanych przez kulturę
europejska, i przeświadczenie, ze wszystkie kultury prędzej czy później do tych etapów dojdą.
Antropologowie-ewolucjonicsi podejmowali tez próby stworzenia teorii rozwoju kultury jako całości,
nie ograniczając się do konstruowania schematów rozwoju poszczególnych jej instytucji. Znany jest
szczególnie schemat Morgana wskazującego na przechodzenie kultury przez kolejne fazy dzikości,
barbarzyństwa i cywilizacji, z których każda jest podzielona na podokresy.
DYFUZJONIZM (Grafton, W. Schmidt, F. Graebner,F. Ratzel)
Dyfuzjonisci zwrócili uwagę na znaczenie środowiska geograficznego w kształtowaniu odmiennych
form kultury i na zjawisko zapożyczeń i rozprzestrzeniania się kultur. Mianem dyfuzjonistów
określamy dużą i zróżnicowaną grupę uczonych, która wprawdzie nie posiadała świadomości
wspólnoty, ale była identyfikowana przez innych. Dyfuzjonisci nie stworzyli szkoły, nie zbudowali
zwartego systemu teoretycznego. Łączyła ich jedynie luźna wspólnota zainteresowań. Podstawowymi
formami przemian kultury było dla nich: przenoszenie, rozpowszechnianie treści, idei i przedmiotów
materialnych oraz ich zespołów, a nie ich wynajdywanie i tworzenie. Człowiek wg dyfuzjonistów jest
inercyjny, inwencje wyzwolić w nim mogą tylko sytuacje skrajne, czyli niezaspokojenie potrzeb
podstawowych. Wynalazek jest czymś wyjątkowym, a większość procesów zachodzących w kulturze
to powielanie wzorów. W związku z tym dyfuzjonisci sadzili, ze izolacja społeczeństw prowadzi
nieuchronnie do ich stagnacji. Wszyscy dyfuzjonisci interesowali sie „wędrówka” w czasie i w
przestrzeni elementów kulturowych. Dostrzegli i próbowali teoretycznie ogarnąć problem istnienia
odrębnych kultur jako całości równorzędnych.
Posługiwali sie wiec dystrybutywnym rozumieniem kultury.
FRIEDRICH RATZEL – Zwolennik determinizmu geograficznego w socjologii, twórca
antropogeografii. Sądził, ze inne formy kultury np. systemy światopoglądowe czy religijne, mogą
powstawać niezależnie od siebie, był jednak przekonany, ze podobieństwo wytworów materialnych
nie może mieć charakteru przypadkowego. Podobieństwa międzykulturowe można jego zdaniem
tłumaczyć tylko kontaktami miedzy ludami w przeszłości oraz możliwymi lub prawdopodobnymi
zapożyczeniami.
FRITZ GRAEBNER- Traktował poszczególne formy kultury ludzkiej jako efekt nakładania się i
krzyżowania różnych kręgów kulturowych.
USA (Franz Boas, Kroeber, Linton, Herskovits)
FUNKCJONALIZM (A. Radcliffe-Brown, Bronisław Malinowski)
Jedynym przedmiotem antropologii naukowej może być obecnie żyjąca społeczność, która można
badać empirycznie i w sposób systematyczny
i sprawdzalny. Podejście empiryczne oznaczało, tez prowadzenie badan terenowych.
ALFRED RADCLIFFE-BROWN – Zajmowali się struktura społeczną, traktowaną jako harmonijnie
działający system, którego poszczególne elementy funkcjonują zapewniając trwanie całości.
pojęcia: (struktura społeczna, forma strukturalna, wartości, normy)
BRONISLAW MALINOWSKI (badania terenowe na Wyspach Trobrianda)
Dzięki inspiracji zaczerpniętej z bezpośredniej, długotrwałej obserwacji życia społeczności plemiennej
zbudował funkcjonalna teoria kultury powiązana z teoria potrzeb i instytucji. [ 1922 –„Argonauci
Zachodniego Pacyfiku”]
pojęcia: (potrzeba-bodziec, reakcja, motywacja, zachowanie, instytucja)
ANTROPOLOGIA PSYCHOLOGICZNA (Harris, Boas, Kreber, R. Benedict, M. Mead)
Poszukiwali możliwości zrozumienia kultury i dążyli do ustalenia wzorów, które określają specyficzny
charakter konkretnego, historycznie określonego systemu kulturowego.
Głównym celem antropologii boasowskiej było zrozumienie człowieka,
zasad jego myślenia i działania.
Jednym z istotnych obszarów działalności Boasa były badania wpływu rasy na zdolności
kulturotwórcze w kontekście asymilacji imigrantów do społeczeństwa amerykańskiego.
STRUKTURALIZM (Francja – C. Levi-Strauss)
Zrodził się z inspiracji językoznawczych (Ferdinand de Saussure) i antropologicznej teorii wymiany
(Marcel Mauss) oraz z przeświadczenia, ze kultura jest zbudowana w taki sam sposób, jak języki
naturalne, ze jest systemem symbolicznym mającym sens, do którego można dotrzeć poprzez analizę
struktury tekstów kulturowych.
TEZA - Claude Levi-Strauss Umysł człowieka, bez względu na
czas i miejsce, w którym żyje człowiek, jest wyposażony w ukryta strukturę, która jak matryca określa
formę stworzonych przez niego tekstów kulturowych.
Levi-Strauss wiele uwagi poświęcił badaniu struktury pokrewieństwa,
a przede wszystkim mitów. Jego zdaniem mitologia pozwala odkryć głębokie, nie uświadomione
struktury myślenia. Narracja, treść mitu maja
znaczenie drugorzędne. Najważniejsza jest ukryta struktura, której elementami są mitem,
najważniejsze elementy znaczące, przekazujące specyficzny dla mitu a fundamentalny dla struktury
sens. Cala kultura jest zdaniem Levi-Straussa systemem wymian: komunikatów (język) dóbr i usług,
wreszcie kobiet (struktura pokrewieństwa)
ANTROPOLOGIA KOGNITYWNA (W. Goodenough)
NEOEWOLUCJONIZM (L. White, J. Steward)
ANTROPOLOGIA SYMBOLICZNA (G. Geertz)
Główny cel rozumienie i interpretacja kultur. Jedna z ważniejszych postaci jest Clifford Geertz który
zaproponował metodę „głębokiego opisu”, jako najwłaściwsza do zrozumienia skomplikowanego
układu znaczeń zakodowanych w tekście kulturowym.
Rozróżnienie na dwa komplementarne wobec siebie a zarazem konkurencyjne sposoby podejścia do
kultury:
EMIC to badanie systemów logiczno-empirycznych , w strukturach symbolicznych znaczenia takiego
jakie jawi się osobom myślącym i działającym w danej kulturze. Jest to badanie subiektywnego sensu
kultury „tubylczego punktu widzenia”.
ETIC to podejście obiektywne, punkt widzenia zewnętrznego obserwatora, naturalny wobec badanej
kultury. Jest to naukowa weryfikacja obrazu świata wg zasad intersubiektywizmu.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]