eps, Europeistyka, UE, sasiedztwo
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
e
Anna Wójcik
Biuletyn Analiz
NR 23
ewolUcja eUropejSkiej polityki SĄSiedztwa
a paŃStwa „poŁUdnia”
1
UNIA EURopEjSKA NA foRUm gloBAlNym
wprowadzenie
Ewolucja Europejskiej Polityki Sąsiedztwa (EPS)
wydaje się przynosić nowe wąt-
pliwości zamiast odpowiedzi2. Krytycy EPS coraz częściej zwracają uwagę na fakt,
iż staje się ona coraz mniej skuteczna. Podkreślają także, że jest ona „jednokierun-
kowa” i nie daje krajom, których dotyczy praktycznie żadnej siły oddziaływania na
europejskich partnerów. Z kolei ustanowienie Unii dla Śródziemnomorza (2008 r.)
i Partnerstwa Wschodniego (2009 r.) postrzegają w kategoriach koniecznego roz-
różnienia dwóch części składowych EPS – krajów „Południa” i „Wschodu”. Obie
propozycje są widziane jako sygnał dalszej „regionalizacji” EPS.
Pisząc dziś o EPS warto mieć na uwadze fakt, że w najbliższych miesiącach dys-
kusja nad przyszłym jej kształtem nasili się. Będzie wynikać to przede wszystkim
z przyszłego kalendarza UE. W szczególności dwa elementy będą miały wpływ
na powyższą debatę. Po pierwsze wejście w życie Traktatu z Lizbony, a po drugie
debata w sprawie nowej perspektywy inansowej (NPF) na lata 2014–2020. Należy
jednak podkreślić, że będą to głównie elementy dyskusji po stronie państw UE.
Kraje sąsiedzkie – „Południe” i „Wschód” będą z pewnością je obserwować.
Niniejsze opracowanie jest próbą spojrzenia na Europejską Politykę Sąsiedztwa
z punktu widzenia południowych sąsiadów
.
W pierwszej części analizy zostały przedstawione najważniejsze założenia Euro-
pejskiej Polityki Sąsiedztwa. W drugiej części, w kontekście współpracy z połu-
dniowymi sąsiadami Unii Europejskiej, zostały zaprezentowane wybrane aspekty
problematyczne EPS w odniesieniu do „Południa”. Następnie zostały zilustro-
wane pokrótce dwa elementy, które będą miały wpływ na unijną dyskusję o EPS
(Traktat z Lizbony i NPF). W ostatniej części opracowania zostały przedstawione
wnioski dotyczące m.in. tego czy dotychczasowa Europejska Polityka Sąsiedztwa
European Neighbourhood Policy
.
W tym kontekście warto zasygnalizować wyniki badań Eurobarometru, z których to wynika, że na przełomie
maja i czerwca 2007 r. zaledwie 20% respondentów z krajów UE słyszało o EPS. Dla porównania z badań
przeprowadzonych w podobnym okresie wynika, że 43% respondentów słyszało o Wspólnej Polityce Rolnej.
The EU’s relations with its neighbours
archives/ebs/ebs_285_en.pdf,
Europeans, Agriculture and the Common Agricultural Policy
, Eurobarometer 294,
Używając terminu „południowi sąsiedzi” (wymiennie stosowane z terminem „Południe”, kraje „Południa”,
„Region Morza Śródziemnego„ itp.) rozumie się w niniejszym opracowaniu 10 krajów (Syria, Liban, Autono-
mia Palestyńska, Jordania, Izrael, Egipt, Libia, Tunezja, Algieria, Maroko) objętych EPS.
10
Biuletyn Analiz
NR 23
pozwala UE i jej partnerom z „Południa” czynić wyraźne postępy w zakresie za-
cieśnienia współpracy (politycznej, gospodarczej, społecznej, kulturalnej).
1. eUropejSka polityka SĄSiedztwa
Podstawą prawną Europejskiej Polityki Sąsiedztwa jest art. 310 Traktatu ustana-
wiającego Wspólnoty Europejskie (TWE). Artykuł ten upoważnia Wspólnotę do
zawarcia z jednym lub większą liczbą państw umów tworzących stowarzyszenie,
charakteryzujących się wzajemnością praw i obowiązków, wspólnymi działania-
mi i szczególnymi procedurami. O podpisaniu oraz zawarciu takiej umowy decy-
duje Rada, stanowiąca jednomyślnie na wniosek Komisji Europejskiej. Umowa
ustanawiająca stowarzyszenie jest zawierana po uzyskaniu zgody Parlamentu Eu-
ropejskiego (art. 300 ust. 3 akapit drugi TWE).
Idea realizacji EPS zrodziła się na przełomie lat 2002–2003
4
. Była ona odpowie-
dzią na obawy, że poszerzenie UE na wschód może wytworzyć nowe podziały
między Unią a jej bezpośrednimi sąsiadami na wschodzie i na południu. W 2004 r.
Unia Europejska oicjalnie ustanowiła EPS. Obejmuje ona państwa basenu Mo-
rza Śródziemnego, Europy Wschodniej i Kaukazu Południowego (nie obejmuje
Rosji, która jednostronnie odmówiła udziału w takiej formie współpracy). Ce-
lem EPS jest budowanie uprzywilejowanych relacji gospodarczych i politycznych
między Unią a poszczególnymi państwami sąsiedzkimi. Należy podkreślić, że ce-
lem nie jest jednak doprowadzenie do członkostwa państw sąsiedzkich, lecz rea-
lizacja współpracy w obszarach, które uznane zostały za potrzebne i wartościowe
dla obu stron. Należy zaznaczyć, że Europejska Polityka Sąsiedztwa nie powstała
w próżni. Jej celem było wzmocnienie istniejących form regionalnej i subregio-
nalnej współpracy oraz zapewnienie ich dalszego rozwoju
. Odnośnie do krajów
Południa oznaczało to zatem uzupełnienie Procesu Barcelońskiego (PB), ustano-
wionego w 1995 r.
6
. Unia Europejska stoi na stanowisku, że EPS działa równole-
gle i komplementarnie wobec PB.
EPS obejmuje 16 krajów partnerskich, z czego 10 krajów „Południa” (Syria, Liban,
Autonomia Palestyńska, Jordania, Izrael, Egipt, Libia, Tunezja, Algieria, Maroko)
7
.
4
Inicjatywy:
New Neighbours Initiative
(2002 r.) i
Wider Europe
(2003 r.).
Europejska Polityka Sąsiedztwa, Strategia
, 12.05.2004, KOM (2004)373
6
Obecnie, po powołaniu w lipcu 2008 r., stanowi także uzupełnienie Unii dla Morza Śródziemnego.
7
Pozostałe kraje to: Azerbejdżan, Armenia, Ukraina, Mołdowa, Białoruś, Gruzja.
11
UNIA EURopEjSKA NA foRUm gloBAlNym
Głównym narzędziem współpracy jest Europejski Instrument Sąsiedztwa i Part-
nerstwa, EISP
(European Neighbourhood and Partnership Instrument
). Powyższe
narzędzie zastąpiło funkcjonujące w regionie programy MEDA i TACIS
8
. Jed-
nocześnie Komisja Europejska podkreśliła, że pomoc inansowa (w latach 2007–
2013 na EISP przeznaczono 12 mld euro) ma być dopasowana do potrzeb i możli-
wości każdego z partnerów (
individually tailored
)
9
. W praktyce zadaniem EISP jest
wspieranie wprowadzania w życie postanowień Planów Działań (
Action Plan
). Ta-
kie Plany są negocjowane z krajami objętymi EPS, które są na tyle zaawansowane,
aby zrealizować program harmonizacji ustawodawstwa i reform gospodarczych
10
.
W przypadku krajów Południa pierwszym krokiem do uzgodnienia Planu Dzia-
łania jest zawarcie Umowy Stowarzyszeniowej – obecnie są to umowy zawierane
w ramach PB (
EuroMed
Association Agreement
)
. Po ratyikacji takiego dokumentu
dane państwo może rozpocząć negocjacje Planu Działania na okres od 3 do 5 lat.
Każdy Plan Działania opracowywany jest według ustalonego wzorca, modyiko-
wanego zgodnie z konkretnymi warunkami i problemami występującymi w da-
nym kraju partnerskim (współpraca bilateralna). Istotne jest to, że Plany Działa-
nia nie zmieniają istniejących umów stowarzyszeniowych i umów o partnerstwie
8
Program MEDA (
MEDA programme
) – program wsparcia UE dla krajów partnerskich basenu Morza Śród-
ziemnego. Główny instrument inansowy w ramach PB; TACIS (
Technical Assistance for the Commonwealth of
Independent States
) – Program Pomocy Technicznej dla Wspólnoty Niepodległych Państw.
9
Udzielenie wsparcia inansowego w ramach EISP następuje poprzez programy: krajowe, wielostronne, współ-
pracy transgranicznej, ułatwienia w zarządzaniu i Sąsiedzki Fundusz Inwestycyjny.
10
A. Mayhew,
Ukraina a Unia Europejska: Finansowanie przyspieszenia integracji
, Warszawa 2008, s. 88.
Dla pozostałych państw objętych EPS podstawą do przyjęcia Planu Działania są Porozumienia o Partnerstwie
i Współpracy (
Partnership and Co-operation Agrement
).
12
Biuletyn Analiz
NR 23
i współpracy. W rzeczywistości stanowią one deklarację polityczną obejmującą
szczegółowy katalog wzajemnych zobowiązań wspierających realizację istnieją-
cych umów. Zasadniczo Plany obejmują kilka podstawowych dziedzin, są to:
l
dialog i reformy polityczne z uwzględnieniem poszanowania praw człowieka
i podstawowych wolności, rządy prawa, demokracja, współpraca regionalna,
rozwiązywanie konliktów, nierozprzestrzenianie broni masowego rażenia
oraz walka z terroryzmem;
l
rozwój, reformy gospodarcze i społeczne;
l
handel, rynek i regulacja rynku;
l
współpraca w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych;
l
transport, energetyka, społeczeństwo informacyjny i środowisko;
l
kontakty międzyludzkie, współpraca naukowa i technologiczna, współpraca
w dziedzinie kultury, edukacji, społeczeństwa obywatelskiego, zdrowia oraz
współpraca transgraniczna i regionalna.
W celu zrealizowania pomocy w ramach EPS, Unia Europejska uzgadnia z każ-
dym z krajów siedmioletnie Opracowania Strategii Krajowej, OSK
(Country Strate-
gy Paper)
, oraz bardziej szczegółowe Kilkuletnie Programy Wiodące
(MultiAnnual
Indicative Programme)
zawierające szczegółowe plany na okres 3 lat. W szczególno-
ści OSK, opracowywane dla poszczególnych krajów, to dokumenty zawierające
analizę sytuacji w tych państwach.
Unia Europejska ocenia postępy dokonane przez państwa partnerskie w tzw. Ra-
portach na temat postępu (
Progress Report
).
Warto zasygnalizować, że dokumenty deiniujące stanowisko Unii Europejskiej
w sprawie Europejskiej Polityki Sąsiedztwa przewidują nadanie nowego charak-
teru związków między Unią a państwami, których dotyczy ten obszar polityki
.
Nowy związek przybrałby charakter „porozumienia o sąsiedztwie” i zastąpiłby
obowiązujące umowy między Unią a jej wschodnioeuropejskimi i śródziemno-
morskimi sąsiadami (
EuroMed Association Agreements
). Dotychczas jednak niewie-
le wiadomo o naturze, formie i zawartości tego nowego rodzaju porozumień
.
Wider Europe Neighbourhood: A New Framework for Relations with our Eastern and Southern Neighbours
,
11.03.2003.
P.J. Borkowski,
Polityka…
, op. cit., s. 196.
1
[ Pobierz całość w formacie PDF ]