farmakokinetyka, Medycyna, Farmakologia
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
FARMAKOKINETYKA, FARMAKODYNAMIKA, INTERAKCJE LEKOWE
(gr.
pharmacon
- lek,
logos
- słowo, nauka)
– nauka o działaniu na organizm róŜnych związków chemicznych i substancji
biologicznie czynnych
– zajmuje się właściwościami fizyczno-chemicznymi leku, wpływem leku i
mechanizmem działania na organizm, działaniami niepoŜądanymi i
toksycznymi leku
•
KIERUNKI:
farmakodynamika, farmakoterapia, farmakologia kliniczna,
farmakologia doświadczalna, toksykologia, farmakokinetyka
•
DZIAŁY:
psychofarmakologia, farmakogenetyka, immunofarmakologia,
chronofarmakologia, farmakoekonomia
LEK
- (ang. drug) kaŜda substancja wywierającą określone działanie, mogące być
wykorzystane w leczeniu
RODZAJE DZIAŁAŃ LEKU:
•
Przyczynowe (patogenetyczne)
– hamuje proces chorobowy.
•
Działanie objawowe
– (lek nie wpływa na proces chorobowy, eliminuje towarzyszące objawy; leki
p/gorączkowe, hipotensyjne).
•
Substytucyjne
(zastępcze)
– (hormony w stanach ich niedoboru).
•
Działanie ośrodkowe
– na ośrodkowy układ nerwowy.
•
Działanie obwodowe
– na tkanki i narządy poza OUN.
•
Działanie ogólne
– na cały organizm.
•
Działanie miejscowe
– tylko w miejscu podania.
•
Działanie wybiórcze
– wyłącznie na czynność jednego narządu, tkanki lub typu receptora.
•
LECZENIE: ALLOPATYCZNE, HOMEOPATYCZNE
–
Allopatia
- leki wywołują zmiany czynności przeciwne do chorobowych.
–
Homeopatia
- małe dawki leku wywołują objawy takie same jak chorobowe.
Mechanizmy działania leków:
•
Mechanizm działania
wpływ leku na Ŝywy organizm, w wyniku którego dochodzi do zmian czynności
komórek i tkanek organizmu i w efekcie do powstania określonego działania
farmakologicznego.
•
Mechanizm
fizykochemiczny
– zmiana przepuszczalności błon komórkowych (leki znieczulające ogólnie),
obniŜenie napięcia powierzchniowego (kwasy Ŝółciowe, saponiny), leki
neutralizujące kwas solny Ŝołądka, osmotyczne środki przeczyszczające.
•
Mechanizm
biochemiczny
FARMAKOLOGIA
– lek moŜe reagować chemicznie z enzymem, koenzymem lub substratem
reakcji. W efekcie dochodzi hamowania lub nasilania czynności enzymów, a
wynikiem tej reakcji jest zmiana czynności komórki, tkanki lub narządu.
•
Mechanizm
receptorowy
– lek łączy się z receptorem i powoduje zmianę jego czynności, prowadząc do
zmiany procesów metabolicznych zachodzących w komórce
Czynniki wpływające na działanie leków:
1. Budowa chemiczna
2. RóŜna wraŜliwość rasowa i gatunkowa
3. Wiek
4. Płeć
5. Stany fizjologiczne
6. Stany chorobowe
7. Uwarunkowania genetyczne działania leku
Działania niepoŜądane i toksyczne:
•
Działanie niepoŜądane
• Szkodliwy, niezamierzony skutek działania leku obserwowany w dawkach, które słuŜą
zapobieganiu, diagnozie, leczeniu lub modyfikacji czynności fizjologicznych.
Działania te są charakterystyczne dla danego leku i mogą, ale nie muszą wystąpić przy
jego stosowaniu w dawkach leczniczych, zgodnie ze wskazaniami. Nie dotyczą one
skutków przedawkowania lub błędnego zaŜycia leku.
• Działania te moŜna podzielić na dwie grupy:
– Dające się przewidzieć, związane z mechanizmem działania leku, ustępujące
po zaprzestaniu podawania leku
– Nie dające się przewidzieć, niezaleŜne od dawki, o podłoŜu immunologicznym
lub genetycznym
•
Działanie toksyczne
– Powstaje w wyniku przedawkowania leku (przekroczenia maksymalnej D
leczniczej)
Działania związane z efektem farmakologicznym:
•
Tachyfilaksja
(odwraŜliwienie)
– zachodzi gdy kolejne podania leku wywołują coraz słabszy efekt aŜ do
całkowitego zaniku działania.
•
Tolerancja
– gdy dla uzyskania tej samej reakcji konieczne są coraz wyŜsze dawki leku.
Zwykle jest uŜywane na określenie zjawiska rozwijającego się wolniej niŜ
tachyfilaksja.
Oba zjawiska mogą być spowodowane zmianami w receptorach, zmniejszeniem ilości
receptorów, wyczerpaniem mediatorów, zwiększeniem szybkości metabolizmu, adaptacją
fizjologiczną.
•
Kumulacja
– gromadzenie się leku w organizmie; moŜe wystąpić, gdy lek jest podawany w
zbyt krótkich odstępach czasu i ustrój nie nadąŜa z eliminacja leku. Skutkiem
moŜe być przedłuŜenie działania leku, zwiększenie siły działania a nawet
przedawkowanie.
•
LekozaleŜność
– przymus przyjmowania leku w celu osiągnięcia określonych doznań.
DEFINICJE:
•
FARMAKOKINETYKA
– What the body does to the drug
– Oddziaływanie organizmu na lek
•
FARMAKODYNAMIKA
– What the drug does to the body
– Oddziaływanie leku na organizm
FARMAKOKINETYKA
Schemat losów leku w ustroju:
TABLETKA
Uwalnianie
Lek w płynach
przewodu pokarmowego
Wchłanianie
Lek we krwi
Dystrybucja
Lek w ustroju
Tkanki
Działanie leku
Metabolizm
i wydalanie
Lek i jego
metabolity w
moczu, kale i Ŝółci
Losy leku w organizmie:
• L – liberation (uwolnienie)
• A – absorbtion (wchłanianie)
• D – distribution (rozmieszczenie)
• M – metabolism (metabolizm)
• E – excretion (wydalanie)
Uwalnianie substancji leczniczych (L) :
• Polega na rozpadzie postaci leku (tabletki, kapsułki itp.), rozpuszczeniu substancji
czynnej i dyfuzji z miejsca podania do miejsca wchłaniania. Szybkość uwalniania
zaleŜy od postaci leku.
• Występują postacie leków o przedłuŜonym działaniu
– tabletki wielowarstwowe do podania doustnego,
– olejowe roztwory estrów niektórych leków,
– leki do wstrzyknięć w postaci zawiesin.
Wchłanianie leku (A):
We wszystkich drogach podania z wyjątkiem doŜylnej
• Podanie pozanaczyniowe nie zapewnia całkowitego wchłonięcia leku z krąŜenia
• Przenikanie leku
Transport leków przez błony biologiczne:
• Dyfuzja bierna
– zgodnie z gradientem stęŜeń, bez zuŜycia energii; o szybkości decyduje
wielkość cząsteczki (im mniejsza tym łatwiej lek dyfunduje), rozpuszczalność
w lipidach (im lepiej rozpuszczalna, tym lepiej dyfunduje), stopień jonizacji
(niezdysocjowane cząsteczki przechodzą łatwiej niŜ zdysocjowane).
– dotyczy większości leków
– słabe wchłanianie (transport bierny) silnych elektrolitów – wysoki stopień
jonizacji w jelitach
• np. wekuronium, suksametonium – N 4-rz. silne zasady podawane IV
• Dyfuzja ułatwiona
– zgodnie z gradientem stęŜeń, bez zuŜycia energii, przy pomocy nośników
białkowych.
– aminokwasy, cukry, wit. B12
• Transport czynny (aktywny)
– wbrew gradientowi stęŜeń, przy udziale nośników i nakładzie energii (ATP),
np. lewodopa (parkinsonizm), fluorouracyl (przeciwnowotw.), Fe2+, Ca2+
•
Pinocytoza
– przenikanie kuleczek cieczy w postaci wodniczki przez błony do komórek.
–
DROGI PODANIA LEKU:
Droga doustna:
• wchłanianie w znacznej większości w jelitach
• czynniki wpływające na wchłanianie leków
– Szybkość pasaŜu jelitowego
•
perystaltyki (migrena, neuropatia cukrz., blokery muskaryn.)
wchł.
•
perystaltyki
wchł. (metoklopramid w migrenie)
wchł p-
bólowych)
•
perystaltyki
wchł.
• posiłek
szybk. wchł. (wyjątki np. propranolol)
– Przepływ krwi przez naczynia trzewne
•
przepł. (np. posiłek)
wchł.
• hipowolemia
przepł.
wchł.
– Rozmiar cząstek leku / postać preparatu
• kapsułki / tabletki opłaszczone
szybk. uwalniania i wchł.
• minipompy osmotyczne
– Czynniki fizykochemiczne
• wiązanie się leków z innymi lekami lub innymi związkami
(tetracykliny + Ca 2+, warfaryna/tyroksyna + cholestyramina)
wchł.
• Niektóre leki specjalnie nie ulegają wchłonięciu, bo słuŜą do leczenia chorób
przewodu pokarmowego:
– wankomycyna, mesalazyna, olsalazyna
•
Biodostępność
– procent ilości leku, która dostaje się do krwi z miejsca podania;
moŜe być róŜna w róŜnych preparatach tej samej substancji aktywnej!
– nie uwzględnia szybkości wchłaniania (waŜne!
szybkość
osiągane
początkowe stęŜenie we krwi)
•
BiorównowaŜność
– ta sama substancja + te same własności biofarmaceutyczne i
farmakokinetyczne
Droga podjęzykowa
• wtedy, gdy lek jest nietrwały w kwaśnym środowisku Ŝołądka/ulega szybkiemu
metabolizmowi w wątrobie (pominięcie układu wrotnego – bezpośrednie przejście do
krąŜenia obwodowego)
– Nitrogliceryna
Droga doodbytnicza
• efekt miejscowy (np. przeciwzapalny, leki na hemoroidy)
• efekt ogólny u pacjentów nie mogących przyjmować leków doustnie (operacje,
wymioty) lub doŜylnie (dzieci w stanie padaczkowym)
– duŜe róŜnice międzyosobnicze
– wchłanianie niepewne (zazwyczaj niewielki stopień wchłaniania)
Na skórę
• efekt miejscowy (np. przeciwzapalny)
• efekt ogólny – leki transdermalne, toksyny (np. insektycydy fosforoorganiczne)
– leki w plastrach (preparaty nikotyny, Evra)
– brak efektu pierwszego przejścia (ominięcie wątroby, stała szybkość
uwalniania)
– aerozole donosowe (leki peptydowe)
Droga inhalacyjna
• wziewne narkotyki chirurgiczne (płuca – droga wchłaniania i wydalania)
moŜliwość szybkiej korekty stęŜenia leków w osoczu
• efekt miejscowy na oskrzela (glikokortykosteroidy, rozszerzające oskrzela)
powinny słabo wchłaniać się na śluzówce (np. ipratropium – zawiera N 4-rz)
Iniekcja doŜylna
• najszybsza i najbardziej pewna droga podania
– bolus
bardzo wysokie stęŜenie leku
– podawanie w kroplówkach
uniknięcie wysokich dawek w osoczu
• lidokaina, anestetyki (propofol), przeciwpadaczkowe (diazepam)
Iniekcja podskórna/domięśniowa
[ Pobierz całość w formacie PDF ]