enzymy pokarm, MEDYCYNA, III ROK, DIAGNOSTYKA LABORATORYJNA, Prezentacje
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->Aminotransferaza alaninowa(ALT, ALAT)Bardzo dużo w cytoplazmie kom parenchymalnych wątroby i kom ściany cewek nerkowych.Mniej - w mmpoprzecz prążk,w tym w mięśniu sercowym. Niewiele- komórki wszystkich tkanek. Prawidłowe osocze, płynmózg-rdzen i mocz-śladowe ilości A1AT.W uszkodzeniach wątroby, mm.szkieletowych (urazy, mioliza,niedokrwienie),zawale serca w osoczu –↑A1AT. Praktycznie oznaczanie ALAT - test skryningowy dowykrywania nierozpoznanych stanów zapal wątroby, głównie przy zakaż HBV i HCV,alkoholizmie itoksycznym działaniu leków.Pozawątrobowe przyczyny ↑ A1AT- przyczyny „nieswoiste”.AlAT często oznacza się z AspAT. Do oceny stopnia uszkodzenia wątroby po spożycia toksycznych dawekalkoholu, toksykozy polekowej i zatruciu środkami hepatotoksycznyrni wylicza się stosunku aktywności AspATdo AlAT (tzw. „wskaźnik de Ritisa”),wielkości zbliżone do 2-alkoholowe zap. wątroby. W ciężkim uszkodzeniuwątroby ↑AlAT i AspAT może być ponad 100x ich wartości prawidłowe (ostre wzw, toksyczne działanieleków). Przewlekłe przetrwale zap. wątroby i marskość wątroby- nieznaczny ↑ A1AT(3-4x),przewlekłeagresywne zap. wątroby-4-10x ↑aminotransferaz, z przewagą AspAT. W okresie zdrowienia z ostrego zapwątroby przeważać powinno A1AT. Powtórny wzrost A1AT i AspAT - zaostrzenie procesu chorobowego.Aminotransferaza asparaginianowa(AspAT, AST) -enzym występujący w mitochondriach i cytoplazmiehepatocytów i komórek mięśniowych,też w komórkach kanalików nerkowych i w erytrocytach. Największe ↑aktywności AspAT przy toksycznym uszkodzeniu wątroby (po spożyciu muchomora sromotnikowego), znaczny↑AspAT — powyżej 10x normy w różnych fazach ostrego zap wątroby, zawale m. sercowego i przyuszkodzeniach mm. szkieletowych (urazowe zmiażdżenie mięśni). Niewielki (2-3x)↑- zastój w krążeniuwrotnym, cholestaza, przewlekłe choroby mięśni i ONN. Oznaczanie AspAT - ważne w laboratoryjnejdiagnostyce uszkodzeń wątroby, ale nie ma dużego znaczenia dla rozpoznawania niedokrwiennego uszkodzeniam. sercowego(mało swoiste i opóźnia diagnozę).Surowica do oznaczeń A1AT i AspAT nie powinna wykazywać śladów hemolizy (może powodować zawyżeniewyniku). Próbki surowicy można przechowywać do tygodnia w temperaturze +4°C (w chłodziarce).Fosfataza zasadowa(ALP)-Główniew bł. plazmatycznych, jako białko zlokalizowane po zewnętrznej stroniebłony, lub jako składnik kompleksu z białkami i fosfolipidami błony.Różne frakcje ALP uczestniczą wtransporcie jonów fosforan. przez błony. Enzym uczestniczy w transporcie IgG z osocza matki do krwi płodu.Posługując się ogniskowaniem izoelektrycznym w żelu agarozowym fosfatazę zasadową surowicy możnarozdzielić na 12-14 frakcji.W osoczu ludzi zdrowych występują 3 izoformy: wątrobowa, kostna (w równoważnych ilościach) i jelitowa(niewystępująca u części osób). Fizjologiczny wzrost ALP występuje u ciężarnych. W II trymestrze pojawia sięw osoczu izoenzym łożyskowy, który zanika wkrótce po porodzie. U rosnących dzieci dominuje izoformakostna. Po posiłku, u osób z grupą krwi O i B, u kobiet w okresie menstruacji, lub u osób zażywającychestrogeny (doustne środki antykoncepcyjne) pojawia się frakcja jelitowa ALP.W okresie rekonwalescencji,zrastania kości i po zabiegach operacyjnych ↑ izoformy kostnej.Aktywność ALP wzrasta w różnych stanach patologicznych. W chorobach wątroby pojawiają się frakcjeizoformy wątrobowej: żółciowa i makromolekularna. W pierwotnych i wtórnych chorobach kości, np. wosteomalacji, krzywicy, osteoporozie postmenopauzalnej ↑ izoformy kostnej. W chorobach nowotworowychprodukowane są ektopowo izoenzymy ALP (łożyskowy, jelitowego i komórek zarodkowych).Izoenzymy i izoformy1.Wątrobowa ALP - prod przez hepatocyty, ↑-schorzenia wątroby i cholestazę.2.Jelitowa ALP - prod przez enterocyty, uwalniana jest do krwi w dużych ilościach, szczeg. U osób zgrupą O i B;zwykle szybko metabolizowana w wątrobie;↑- przewlekłe ch.wątroby (szczeg. marskość).3.Zółciowa i makromolekularna ALP - wieloenzymatyczny kompleks błonowy lub kompleks enzymuwątrobowego z lipoproteiną X. Występują w cholestazie i w przerzutowych guzach wątroby.4.Łożyskowa ALP — obecna w osoczu od 12 tygodnia ciąży; ektopowa produkcja w nowotworach płuc,jajnika, macicy, jąder, układu żołądkowo-jelitowego.5.Izoenzymkom. zarodkowych - nieobecny u zdrowych; u pacjentów z nowotw zarodkowymi oraznowotw przysadki i grasicy.6.Nerkowa ALP – nie ma u zdrowych, nie ma znaczenia w diagnostyce chorób nerek.7.Kostna ALP (b-ALP) - produkowana i uwalniana przez aktywne osteoblasty; ↑ wynikiem wzrostusyntezy ALP po aktywacji osteoblastów w warunkach fizjologicznych (wzrost) lub patologicznych(nowotworowe i nienowotworowe choroby kości)Oznaczenia aktywności ALP w próbce wykonywać wkrótce po pobraniu krwi w niezhemolizowanej surowicy,(aktywność rośnie na skutek uwalniania z erytrocytów) zwłaszcza u osób z grupą A. Izoenzym jelitowy wzrastaw osoczu po zjedzeniu tłustych pokarmów (o ok. 25%), i w różnych chorobach jelit, marskości wątroby i udializowanych pacjentów. U nich dieta beztłuszczowa, co najmniej 3 dni przed oznaczaniem ALP.Fosfataza kwaśna (ACP)-enzymhydrolizujący estry monofosforowe w pH4,5-5,0W osoczu występuje wpostaci 5 izoenzymów. Największe znaczenie mają izoenzym kostnyACP, syntezowany przez osteoklasty, jegoizoformy pochodzące z neutrofiłów, erytrocytów śledziony i płytek krwi, oraz izoenzym ACP pochodzący zgruczołu krokowego. Inne izoenzymy są z wątroby i nerek. Znaczenie diagnostyczne - monitorowanieaktywności osteoklastów odpowiedzialnych za procesy osteolizy i przebudowy kości u chorych z osteoporozą.↑całkowitej ACP - choroba Pageta,chorzy z akromegalią,w szpiczaku oraz u chorych z osteolizą spowodowanąprzez przerzuty nowotworowe do kości. Niewielkie ↑ ACP - rak jelita, sutka, niedokrwistościmegaloblastycznych, okresowo niedokrwistości hemolityczne, trombocytopenie, schorzenia wątroby.Oznaczanie ACP sterczowej (ang. PAP, u zdrowych mężczyzn ok 30% ACP w osoczu)- monitorowanie leczeniachorych z rakiem stercza naciekającym tkanki okołogruczołowe. Zapalenie, ropień, uraz stercza-nieznaczny↑aktywnośc PAP. Niewielki, przejściowy↑ aktywności PAP - ucisk gruczołu (badanieper rectum,cewnikowaniepęcherza, zatrzymanie moczu).Krew do badania na PAP pobrać przed badaniem fizykalnym gruczołu. PAPpowinien być oznaczany jako masa enzymu metodami immunoenzymatycznymi, bo jest nietrwały.Surowica na badanie całkowitej ACP nie może być śladów hemolizy,oddzielona od skrzepu szybko, by zapobieckontaminacji ACP erytrocytówDehydrogenaza mleczanowa(LDH, LD)-enzymemcytoplazmatyczny, jest we wszystkich kom. organizmu.Katalizuje odwracalną reakcję utlenienia kwasu mlekowego do pirogronianu lub redukcję pirogronianu dokwasu mlekowego. Największą zawartość enzymu - tkanki o wysokim metabolizmem energetycznym: mózg,erytrocyty, mięsień sercowy, leukocyty, płytki krwi, nerki, wątroba, płuca, mm. Szkieletowe. Jest5izoenzymówLDH1 -LDH5 różniących si ruchliwością w elektroforezie. Dla wątroby swoisty jest LDH5(syntetyzowany whepatocytach), a dla m. sercowego LDH1. U osób zdrowych w osoczu przeważa izoenzym LDH2. Wuszkodzeniach mm. szkieletowych, też w zawale m. sercowego uwolnienie izoformy LDH1 z niedotlenionegomięśnia - odwrócenie proporcji LDH1 do LDH2. W anemii hemolitycznej (uwolnienie enzymu z erytrocytów) ↑LDH w osoczu (nawet 30-50x), bo ↑LDH1 i LDH2, bez zmiany wzajemnego stosunku tych izoenzymów.Izoenzymy LDH różnią się własnościami i zachowaniem w osoczu. LDH1 ma b.długi okres półtrwania wkrążeniu. Oznaczanie aktywności LDH i LDH1 (HBDH) dawniej wykorzystywano do diagnostyki zawałumięśnia sercowego, obecnie nie jest zalecany. Równoległy wzrost LDH1, LDH2 i LDH5 w przebiegu zawału m.sercowego świadczy o niewydolności krążenia i rozwijaniu się zastoj w krążeniu wątrobowym (objaw źlerokujący). Izolowany wzrost LDH1 jest charakterystyczny dla nasieniaka najądrza(seminoma).W dystrofiimięśni, nowotworach, stanac zapalnych i chorobach wątroby jest niecharakterystyczny wzrost (10 – 20x)izoform LDH4 i LDH5.Krew do oznaczeń LDH powinna być szybko odwirowana, bo enzym przechodzi do osocza z leukocytów ierytrocytów. Surowica nie może wykazywać śladów hemolizy.Dehydrogenaza glutaminianu ( GLD, GDH)Jest enzymem mitochondrialnym, głównie w hepatocytach (swoisty narządowo).Jej poziom- wyższy u mężczyznniż u kobiet — znaczny ↑ w rozlanym uszkodzeniu wątroby (wzw, przewlekle agresywne zap. wątroby,żółtaczka zastoinowa), mniejszy ↑ w zm.ograniczonych (nowotwory pierwotne i wtórne). Oznaczenie jego, obokA1AT i AspAT, przy ocenie uszkodzenia wątroby. W praktyce jest rzadko stosowany.Kinaza kreatynowa(CK CPK)-występujew cytoplazmie i w mitochondriach, katalizuje odwracalną reakcjęfosforylacji kreatyny resztą pirofosforanową ATP do fosfokreatyny ,potrzebne jony Ca2~i Mg2~. Fosfokreatynakonieczna jako źródło energii dla skurczu mięśni. Największą zawartość CK w mm. szkieletowych, a następnie :w mózgu, mięśniu serca, odbytnicy, żołądku, pęcherzyku żółciowym, okrężnicy, macicy, sterczu, jeliciecienkim, nerkach. Śladowe ilości CK się w wątrobie.Cząsteczka CK zbudowana jest z 2 podjednostek białkowych nazwanych M(muscie)i B(bram).Są trzy rodzajeizoenzymów charakterystycznych tkankowo. W mózgu - CK-BB, w mm.szkieletowych CK-MM(95%) i CK-MB. W mięśniu serca - CK-MM(60%) i CK-MB(40%). W osoczu ludzi zdrowych95%aktywności CK to CK-MM, resztę CK-MB. Izoenzym CK-BB w stanie zdrowia praktycznie nie jest wykrywalny w osoczu.U osób z zawałem serca znaczny ↑ aktywności całkowitej enzymu i jego izoformy CK-MB (ponad 6%aktywności całkowitej) osiągający max między 12-24 godz od chwili wystąpienia zawału. Posługując się CK iCK-MB zawał można w ciągu pierwszej doby poprawnie potwierdzić tylko u ok 70% chorych. Dlatego przyjęto,że testem definitywnie potwierdzającym uszkodzenie niedokrwienne m.sercowego jest ↑ st. sercowych izoformtroponiny I lub troponiny T.Znaczny ↑CK-MM - w urazach mięśni, dystrofiach (dystrofia Duchenne'a),u chorych we wstrząsie, zaburzeniachkrążenia.Umiarkowany ↑CK (CK-MM)-zapalenia mięśni, po zabiegach chirurg, po iniekcjach, zatruciachalkoholem, wysiłku fizycznym osób nieprzywykłych do wysiłku, w hypotyreozie (bo zaburzeniaprzepuszczalności błon kom). ↑ CK-BB w pm-rdz po urazach i procesach chorob o.u.n. Ze względu na wielkośćcząsteczki, CK-BB nie przekracza bariery krew—mózg i przy braku jej uszkodzenia nie pojawia si w krążeniu.CK-BB może być jako ektopowo wydzielane białko w nowotworach prostaty, nerki, jajnika, sutka, pęcherzykażółciowego(marker ch.nowotworowej).ObniżenieCK (zwykłe CK-MM) w zmniejszeniu masy mięśni(charłactwo), terapii steroidami, hipertyreozie.Do oznaczeń CK i jej izoenzymów używa się surowicy lub heparynizowanego osocza. CK jest hamowane przezjony Ca2~, dlatego mieszanina reakcyjna musi zawierać jony Mg2~i EDTA. Hemoliza nie wpływa znacząco nawynik. W próbce krwi CK łatwo ulega inaktywacji w wyniku utlenienia. Proces przyspiesza działanie światła.Oznaczanie enzymu metodami immunochemicznymi, wykorzystującymi przeciwciała monoklonalne skierowaneprzeciwko danej frakcji enzymu, jest stosowane w diagnosty ce zawału (CK-MBmass).Gamma-glutamylotransferaza (GGT)-związanaz błonami plazmatycznyy (siateczka śródplazmatyczna)komórek. Głównym zadanie - przenoszenie reszt gamma-glutamylowej na aminokwasy lub małe peptydy.Głównym źródłem GGT- kom. nabłonka dróg żółciowych, nerki, wątroba, trzustka i jelita.Zmiany GGT silnie skorelowane ze zmianami ALP.↑-ostre i przewlekłe choroby wątroby, dróg żółciowych,trzustki. Niewielki ↑ GGT - zawału m.sercowego(prawdopodobnie związany z zastojem krążenia w wątrobie).GGT - enzym indukowany przez barbiturany, fenytoirię, estrogeny. Silnym bodźcem dla ↑ GGT jest spożyciealkoholu. Pomiar GGT służy do śledzenia abstynencji u alkoholików podczas terapii odwykowej. Abstynencjapowoduje normalizację GGT w ciągu 2-5 tygodni.GGT oznacza się w surowicy.Cholinoesteraza (pseudocholinoesteraza, acetylohydrolaza acetylocholiny)katalizujehydrolizę estrówcholiny do choliny i odpowiedniego kwasu tłuszczowego. Najważniejszymi w organizmie-acetylocholinoesteraza(AChE)układu nerwowego i erytrocytów, rozkładająca acetylocholinę,-pseudocholinoesteraza(ChE),produkowana w wątrobie i uwalniana do krwiobieguOznaczanie ChE służy do monitorowania i diagnostyki u osób narażonych na stały kontakt ze związkamifosfoorganicznymi, które w sposób nieodwracalny inaktywują AChE. Po zaprzestaniu ekspozycji aktywnośćenzymu wraca do normy po 3-6 tygodniach.Białko to jest heterogenne i składa się z różniących się powinowactwem do substratu izoenzymów.Aktywność ChE ↓ w miąższowych ch. wątroby, niedożywieniu, wstrząsie pourazowym, terapii promieniami X,śr. cytotoksycznymi, po doustnych środkach antykoncepcyjnych.Surowica do badań nie powinna mieć śladu hemolizy.Amylaza(AM) i lipaza (LP, acylohydrolaza triacylogliceroli)-enzymyekskrecyjne, wydzielane do światłaprzew. pokarmowego. α-amylaza występuje w trzustce, śliniankach, wątrobie, mięśniach i neutrofilach.↑poziomu α-amylazy we krwi powoduje jej wydalanie z moczem przez nieuszkodzone kłębuszki nerkowe, comoże być przyczyną tzw. białkomoczu przednerkowego. Poziom a-amylazy w moczu jest dobrymodzwierciedleniem poziomu we krwi. Jest oznaczana przy podejrzeniu ozt(wielokrotnie ↑ w parę godzin odwystąpienia bólu, max po 12h, następnie ↓ w wyniku wyczerpania wydzielniczych zdolności trzustki). Niewielki↑ w kolce nerkowej, żółciowej, przy perforacji wrzodu i w niedrożności jelit. podanie opiatów kurczącychzwieracz Oddiego przejściowo może zwiększyć aktywność amylazy W surowicy.W zap.ślinianek lub zamknięciu ich przewodu wyprowadz, we krwi może ↑ amylazy śliniankowej.U niektórych wrodzona, niezwiązana z chorobą, makroamylazemię.Oznaczenie lipazy trzustkowej do potwierdzenia procesu zapalnego trzustki. Lipaza posiada wyższą swoistość wstosunku do trzustki. Niewielkie ilości lipazy są w żołądku i jelicie cienkim.Lipazę oznaczać należy w surowicy bez hemolizy, ponieważ prowadzi ona do zaniżania wyniku.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]