falinski polityka i wladza, STUDIA NOTATKI, POLITOLOGIA
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
If Å‚
A'
J
I'
Andrzej M. Kaliński
Polityka i władza
1. Człowiek - lslota politycznrt
. Åšwiat ludzki jest przedmiotem nic tylko danym, ale i tworzonym.
1
Jako taki
podlega też możliwości dyskursywnego opisu I racjonalnej rekonstrukcji przebiegu
działania w kategoriach celu I przedsiębranych środków, wyrastających z przemyślanego
"użycia" stojącego do dyspozycji otoczeria - ludzkiego i pozaludzkicgo (naturalnego lub
supranaturalncgo - zależy to od sposobu myślenia o świecie).
2
Polityka jest specyficzną formą owego zapanowywania myślowego (jako projekt) i
praktycznego (jako czynność) nad światem, które realizuje poprzez idee. i akt
podporządkowania Jednostki wspólnocie. Człowiek działając politycznie zawsze czyni to w
Imieniu innych, zakładając ich podporządkowanie idei wspólnoty, która jest o tyle
polityczna o ile ma możliwości zaistnienia jako postulat stworzenia sfery zy«;ia
publicznego. ,
Publiczny oznacza tu taki, który określa powinności wobec wspólnoty 1 tym samym
zmusza do rezygnacji z Jednostkowych preferencji. Rezygnacja ta dotyczy Jako postulat
wszystkich tworzących wspólnotę, i określa tym samym specyficzne pozalndywidualne
preferencje dla wszystkich.
3
„ Efektywne realizowanie tych preferencji oznacza władze, w imieniu wspólnoty lub
władze, samej wspólnoty i jest realizowana przez powołane w tym celu instytucje
składające sio. na państwo.
Władza jakby Jej nie definiować - czy to substancjalnie - jak czyni to się w tradycji
weberowskiej, czy to rclacjonalnic (jako stosunek społeczny) - jak skłonni są to czynić
marksiści (czynią tak też różne odmiany teorii wymiany lub interakcjonizmu
socjologicznego), posiada pewną ceciu; ogólną,
4
Jest niÄ… pierwiastek przymusu i
możliwość wyegzekwowania przez jednych ludzi cjegoś od Innych. Przymusem bowiem
55
jest tak przymus przemocy w imię wspólnoty, jak i przymus (presja) wartości lub
zaufania: trzeba więc mówić o władzy przemocy i władzy autorytetu. Występuj;) one
zresztą najczęściej łącznie i wzmacniają, się wzajemnie.
Przymus składający się na zjawisko władzy staje się elementem konstytutywnym
wobec pojęcia władzy politycznej, jeśli jego uprawomocnienie (czy to jako racji
autorytetu, czy jako następstwa przemocy) dochodzi do skutku w sferze publicznej.
Władza polityczna jest bowiem instrumentem organizowania i osiągania stanu gotowości
lub (i) samego aktu rezygnacji z czegoÅ› jednostkowo-partykularnego na rzecz czegoÅ›
ogólnego. I to bez względu na okoliczność, że ci, którzy sterują kształtem tego co ogólne
czynią to tak, że owe reguły "obiektywnie" premiują tylko część, choć wymagają
posłuszeństwa od wszystkich.
3
W samym więc akcie i potencji władzy tkwi podział całości na rozkazodawców i
wykonawców, mimo istnienia odpersonalizowanych reguł i instytucji, którym podlegają
wszyscy. Nic wszyscy też do tych instytucji wchodzą lub są upoważnieni do stosowania
sankcji w obronie łamanych reguł. Z faktu więc istnienia władzy politycznej, w ślad za
dccyzjonizmem, wyprowadzałbym fakt istnienia administracji, prawa, "fiskusa", arniii. O
ile bowiem władza umożliwia gwarancje dla funkcjonowania sfery ogólnej o tyle rzeczone
instytucie organizujÄ… jej sprawowanie, wypracowujÄ…c formy przejawiania siÄ™ przemocy i
autorytetu. Formy te są zarazem źródłem i sposobem trwania oraz odnawiania się
zjawiska władzy politycznej. Reprodukują je historycznie.
6
Proces reprodukcji form władzy można ująć w sposób formalny, tworząc pewien
system pojęć - kategorii, opisujących struktury życia politycznego, a więc swoistą
relacjonalną ontologią pewnego aspektu trwania gatunku ludzkiego. Jeśli odtwarzanie
takiej ontologii jest teorią, to może ona być nazwana teorią struktury politycznej,
zakładającą jako kategorie wyjściowe akt posłuszeństwa i akt decyzji władczej. Jest to
tworzenie rzeczywistych granic wspólnoty politycznej ograniczonej do tych, którzy
słuchają i tych, którzy mogą nakazywać. Obie strony są więc zamknięte w ramach
pewnego "my" - są to ci i tylko ci, którzy mogą "się" r/.ącłzić i uznawać - czy to ze
względu na przemoc czy też autorytet - konieczność zaistniałego podziału wśród "swoich".
nieprzekraczalne ramy dla wszystkich w dążeniu do realizacji rożnych celów, drugi
ustalając wizje celów i środków działania politycznego.
Niech jako przykład posłuży idea sprawiedliwości: jako cel ogólny, a jednocześnie
idea rcgulaiywna dla jednostek oraz jako ogólne kryterium dla systemu piawa (i obyczaju
politycznego). W imieniu tej idei, a w oparciu i w ramach ograniczeń systemu prawa,
podejmowane są działania władcze i realizowane akty posłuszeństwa. Zaniechanie
słusznego celu, pogwałcenie reguł prawa uruchamia sankcję. Dochodzenie do skutku
mechanizmu wspólnotowego realizowania reguł i celów oraz rozmijanie się obu aspektów
polityczności prowadzi do podjęcia problemu treści i formy polityki czyi! istoty i sposobu
jej przejawiania siÄ™ historycznego.
2. Treść i formy polityki
Samo sformułowanie problemu treści i formy zjawiska jest wyrazem zajęcia
stanowiska escncjalnego' tak w znaczeniu ontologicznym, jak i cpisfcmologiezrr/in. Jeśli
jednak wcześniej zadeklarowana została metoda opisu czerpiąca
z
filozofii analitycznej, to
esencjalizm ten musi znaleźć wyraz w pewnym porządku tworzenia pojęć. Sądzę przeto,
że można przyjąć następujący schemat rozumowania eksplikującego:
1. Treść charakterystyczna pojęcia poddanego analizie odnosi się semantycznie do
pewnego zbioru cech niezbywalnych obiektu badanego.
2. Owe cechy niezbywalne jako zbiór właściwości zazębiających się tworzą coś co
można nazwać istotą tego obiektu.
3. Istota objawia siÄ™ zawsze w "towarzystwie" cech akcydcntalnych tworzÄ…cych
specyficzny obraz zapośredniczony przez warunki swego konkretnego zaistnienia i
opisywalny przez pojęcie, które nazwę formą (jego treść jest uzupełnieniem treści
charakterystycznej pojęcia opisującego istotę).
4. Odniesieniem przedmiotowym formy jest więc postać zjawiska, którego istotę
opisuje treść charakterystyczna.
Odrębną kwestią jest sprawa uzasadnienia aktów posłuszeństwa i aktów władczych
w państwie.
7
Ma ona dwa aspekty: obiektywizujÄ…cy czyli stawiajÄ…cy wszelkie sytuacje w
kategoriach rzeczywistości zastanej tj. kategoriach warunków obiektywnych oraz aspekt
cclowościowy, będący ideą konsekwencji wyboru celu i doboru dyrektyw działania.
Pierwszy z nich realizuje się poprzez, obyczaj i prawo, zrównujące wszelkie podmioty
ludzkie w podległości owym zasadom. Drugi realizuje się poprzez ideologię i edukację,
zorientowane na typy celów i uczynienie ludzkiego podmiotu chętnym i zdolnym do ich
realizacji.
5. Pojęcie definiowane przez treść opisującą istotę wraz z. jej postaciami tworzy
treść pełną badanego pojęcia, którą nazwę kategorią pełną.
6. Pojęcie definiowane przez treść opisująca, istotę wraz z jedną z postaci nazwę
kategoriÄ… historycznÄ….
7. Pojęcie definiowane przez treść opisując;) istotę (treść charakterystyczną)
nazwać można - kategorią.
Oba
aspekty
w
rzeczywistości
przenikajÄ…
siÄ™, pierwszy
ustalajÄ…c
Ów elementarny porządek znaczeniowy służyć ma jako zabezpieczenie przed
myleniem porządku języka (opis) z. porządkiem rzeczywistości. Tak więc istota i postać
56
57
n?lcżą do porządku rzeczywistości, tak Jak należą do niego atrybuty (cccliy niezbywalne) 1
cccliy akcydentalne. Z. kolei forma I treść, I trzy rodzaje kategorii - do porządku Języka,
Dlatego też analizując treść I formy polityki analizuję przede wszystkim problemy
semantyki, nic rozstrzygając ich statusu hlstoryczno-cmpliycznego. Oczywiście rozważania
te można odnieść do rzeczywistości 1 wykrawać z niej rzeczywiste odniesienia
przedmiotowe. Dyloby to jednak uruchomienie logiki dyskursu empirycznego
5
, którego
tutaj nie podejmę. .-. • '
Treścią polityki czynię władz/; rozumianą Jako wieloraki przymus - od przymusu
będącego przemocą po'przymus autorytetu (osobowego lub zobiektywizowanego). Treść
la jednak o tyle realizuje siÄ™ o lic jest odniesiona do pewnego obszaru znaczenia
związanego ze wspólnotą publiczną, a bardziej Jeszcze Jej ideą.
Jest to idea będąca następstwem założenia ludzkiej zdolności do poświęcenia
(rezygnacji) tego co Jednostkowe w Imię tego co ogólne. Stąd też - powtórzę - polityka
jeu Jednością władzy, która urzeczywistnia się w reprodukcji stanu owego "poświęcenia -
rezygnacji". Jest ona w założonej lu dziedzinie idealnej, zjawiskiem polegającym na relacji
zachodzącej wtedy, gdy aktowi (Intencjonalnemu) wyrażającemu wolę by spełnione
zostało pewne zachowanie i wystąpiły Jego skutki, odpowiada akt posłuszeństwa. Wystąpić
tu może Jednak dwojaki charakter aktu woli władczej:
a) gdy chodzi o same posłuszeństwo I gdy władza staje się celem samym w sobie
oraz gdy
••,
b) akt posłuszeństwa jest w zamyśle podmiotu wyrażającego wolę władczą Jedynie
warunkiem niezbędnym lub wystarczającym dla wystąpienia pewnych następstw.
W obszarze życia publicznego wspólnoty politycznej obie postacie ujawniania się
treści polityki mają -
i
etycznego oraz ontologlcznego punktu widzenia - znaczenlo
podstawowe. Władza;;dla władzy nie może zakładać bowiem współuczestnictwa i
współodpowiedzialności podporządkowanych, zaś władza 'po coś", już owo współdziałanie
1 współodpowiedzialność zakłada. Podporządkowanie się jest poświęceniem - rezygnacją
w imię czegoś, a więc dopuszcza łączenie polityki z etyką, ekonomią, estetyką ltd. -
słowem z systemami norm lub celów wyrażających jakąś Ideę, w Imię której odbywa się
proces 'podporzÄ…dkowywania - dominowania".
Na dobrą sprawę pierwszy przypadek tj. przypadek "władzy dla władzy" niszczy
wszelką politykę, gdyż uprawianie jej bez celu pozbawia ją treści - niwecząc wspólnotę 1
sferę publiczną przez zamianę "poświęcenia - rezygnacji" w ślepą uległość permanentnie
wymuszaną bez względu na Jakiekolwiek okoliczności. Władza więc w polityce Jest zawsze
przymusem realizujÄ…cym podporzÄ…dkowanie w ImiÄ™ czegoÅ› stojÄ…cego ponad samÄ… relacjÄ…
'rządzący - posłuszni'. •
Władza jako przymus - u ile jest polityczna - musi przybrać pewną posiać, w
której się realizuje 1 poprzez którą dochodzi do skutku, aktualizując pewien zamysł i
stojÄ…cÄ… za nim ideÄ™. Postacie te tworzÄ… formy realizowania siÄ™ owego przymusu. W
literaturze wymienia się szereg owych - Jak je nazwałem - łonu. Nieoceniona jest tu
praca D.łl. Wronga, który zebrał i zanalizował je. Podobną w intencjach jest praca A.
Kcjzcrową - nic dorównująca jednak pierwszej szerokością kwerend literaturowych. Nie
do odrzucenia są też prace A. Oiddcnsa, M. Foucault, M. Duvergera, B. Jcssopa czy też
prace weberiologiczne (nic mówiąc o samym Maxic Weberze). W każdym razie mówi się
o przemocy (sile), manipulacji, perswazji i autorytecie wyróżniając mnogie ich postacie.
9
Skorzystam niżej z pewnej klasyfikacji form władzy, którą uczyniłem elementem
konstytutywnym kategorii polityki. Kategoria ta uzyskuje więc swą definicję przez
połączenie władzy z pierwiastkiem wspólnoty na zasadzie wzajemnego warunkowania się i
tworzenia odrębnej sfery bytowania ludzkiego - właśnie polityki. Stąd też postacie władzy
są postaciami kształtującymi sposób objawiania się polityki w zbiorowym życiu ludzkim.
Decydują o jej zaistnieniu w dyskursie jako form władzy decydującej o treści tej kategorii
(polityki). Omawiając więc formy władzy omawiam kategorie historyczne odnoszące się
do możliwych (jak sądzę) jej postaci rzeczywistych. Wyimaginowana (choć nic
nieprawdopodobna) polityka jako kategotia pełna tj. będąca sumą treści kategorii i
kategorii historycznych jest pojęciowym modelem wspólnoty politycznej, w klórcj
wszystkie postacie zachodzÄ… od razu.
Przyjmuję za D.H. Wrong'icm, że władza rozpada się na cztery podtypy (formy):
•
IM
silÄ™ (przemoc),
Ul
manipulacjÄ™,
fi/
perswazjÄ™ i /<!/ autorytet. Ten ostatni zaÅ› na
autorytet płynący z faktu zaistnienia aktów przymusu, zachęty - przetargu, prawomocnego
sprawowania władzy, kompetencji I cech osobistych. Chcę w ten sposób zanalizować
•, pewne dystynkcje znaczeniowe ujmujące nożllwe (różnego typu) akty politycznego
posłuszeństwa 1 dominacji. Rezygnuję też, może zbyt arbitralnie, z analizy form przemocy
nie chcąc sprowadzać analizy do poziomu formy form.
A. Pnanoc (silÄ…)
'
Forma ta z reguły Jest definiowana jako użycie bezpośredniego fizycznego
przymusu, czy to w formie gwałtu na ciele f woli przedmiotu aktu władczego, czy też jako
stwarzanie obiektywnej fizycznej przeszkody dla działania niezgodnego z tą wolą (np.
przez zgromadzenie masy ludzkiej, przez stworzenie materialnej przeszkody dla pewnych
zachowań lip.),
Jest to najprostsza I najbczpośrcdnlejsza metoda stwarzania sytuacji przymusowej,
wymuszenie wprost. Bez względu więc na symboliczny sens, czy też na zbawienne
58
59
olltycznic >. skutki, przemoc pozostaje formÄ… najprostszÄ… dla powstania sytuacji
rzymusowej politycznie, zmuszającej do 'rezygnacji - poświecenia" siebie (nas) dla
£cgoś ' ogólnego. Ody to • "ogólne" zniknie, przemoc najszybciej zatrnca cechę
olllycznoścl, wybijając formę, ponad treść tj. pound możność sprawowania władzy w
nicnlu'-.'czcgos więcej". Dlnicgo też w polityce przemoc
z
reguły uzasadniana Jest
ajgorliwlcj przez sprawującego władze; szuka idei, by pozostać przemocą polityczną.
• .-•'.••.
• • . • •
Jako środek, klóry rodzi podporządkowanie, które już nie musi być sialą aktualizacją
myślenia krytycznego. Sądzę wice, że jest ona - podobnie jak manipulacja - sztuką
jednego aktu nakierowaną na współdziałanie. Różni ją od niej jednak świadome od
poczÄ…tku uczestniczenie obu stron w wyborze 1 akceptacji celu i Jiodka realizacji. Jej
końcem jednak z reguły jest błąd lub odstąpienie Jednej ze stron "kontraktu
posłuszeństwa* od przyjętych zasad lub środków. Jest ona także formą, która prowadzić
może do uruchomienia mechanizmu autorytetu kompetencyjnego.
B. Manipulacja
-.
4. Autorytet
leposluszeństwem 1 nieposłuszeństwo to jest dopuszczalne.
1
0
Element posłuszeństwa -
leposluszeństwa Jest tu szczególnie Istotny, gdyż jako akt polityczny tj. władczy I zarazem
dnoszący ilę do wspólnoty, angażuje pewną wartość, która może stanąć w sprzeczności
obec Innych -czy to ważnych dla indywidualnej sfery czy też dla ogólnej,
llepowcKlzenJo manipulacji czyni od razu straconÄ… dla rzÄ…dzÄ…cego szansÄ™ skutecznego
pływu - 1 to bezpowrotnie, o ilo pozostaje on w obrębie tej formy. Musi on Ją zatem
lrzuclć na rzecz Innych - najczęściej na rzecz przemocy lub perswazji. Manipulacja, jej
lechanlzm, choćby nawet trwała długo, Jest więc sztuką Jednego aktu, Może wszakże
kazać
siÄ™
Jednak, że ujawnienie rzeczywistego celu nie jest rzeczą, którą trzeba było
kryć I sam »k! działania na Jego rzecz zostaje zaakceptowany. Sytuacja taka Jednak
iwnloż
:
*uśmlerca" manipulację, zamieniając Ją w zorganizowane działanie polityczne na
locy uznania kompetencji. •• . ••'•' .;; ' . '
!•;• ••: Jest to Jedyny przypadek -Jak sądzę - gdy manipulacja nic niszczy autorytetu, ale
'lko autorytetu opartego o uznanie kompetencji (o czym niżej).
. Jest najczęściej określany Jako przeciwieństwo aktów władczych opartych na r.ilc.
Tak przynajmniej omawiają go .autorzy dziś uznani za klasyków: M. Weber, D. Easton,
M.D. Duvergcr, T. Parsons.
1
2
Określa się go Jako formę realizowania się władzy,
determinującą całą sferę zachowań politycznych, przybierając szereg postaci. Często jest
też tak, że autorzy przeciwstawiają go perswazji i manipulacji, którym nadają cechy
wyłącznie Instrumentalne, tj. aktów Jednostkowych. Czynią tak, by z autorytetu uczynić
swego rodzaju rzeczywistość myślową "produkującą" akty posłuszeństwa. Definiowany Jest
przeto Jako zdolność do wydawania poleceń
(issuance of commands)
1
-*,
przy czym owa
zdolność nie Jest w przeciwieństwie do perswazji, weryfikowana. Perswazja bowiem
każdorazowo odsyła do treści i możliwości negacji, autorytet zaś zachodzi "w ogóle" - i
albo Istnieje 1 zniewala, albo go nic ma w jakiejś sferze rzeczywistości ludzkiej
zorganizowanej politycznie. Nie treść zatem a źródło autorytetu rozstrzyga o sukcesie
rządzenia, które opiera się o pewien uznany status podmiotu wiadzy. Co przy tym istotne
- autorytet jest relacją, o której istnieniu wie tak podmiot jak i przedmiot władzy; wiedzą
-t)
niej obie strony uświadamiając sobie jej źródło. Ma to istotne następstwa.
Chodzi o to, że autorytet tworzy stały powtarzalny system zależności, hierarchię, w
której ktoś (coś) ma prawo rozkazywać, ze względu na coś, co jest w danej kulturze
cenione. Zatem bądź rozkazywać, dysponując przymusem I jego środkami, bądź
skutecznie perswaduje, bądź wyraża pewną ideę. Ogólnie - spełnia oczekiwania.
Autorytet tworzy hierarchię w imię czegoś i ona to pozwała I nakazuje słuchać
przesuwając w sferę sankcji lub sytuacyjnego zbiegu okoliczności sam akt wywołujący
bezpośredni skutek przymuszenia lub skłonienia do określonego zachowania, nawet
wbrew deklaracji nieposłuszeństwa. Autorytet bowiem czyni nieposłuszeństwo mało
prawdopodobnym.
Wspomniany tu i adaptowany D.łl. Wrong wyróżnia pięć postaci autorytetu, do
czego dociiodzl po polemice (ni- in. z 1-5. Arendt). Twierdzi on, że autorytet można
odnieść do wspólnych cech relacji 'polecenie - posłuszeństwo", wyróżniając dzięki temu
i'- J.
Ptnwaija
• • >
;
• -. •
•
' Pojawia się wtedy, gdy wyrażenie woli władczej odsyła Jednocześnie rządzonych do
rgumentov/ pozwalających ocenić zamysł I swoją rolę w jego realizacji. Muszą oni zostać
rzekonanl - czy to przez argumenty rozumowo-pragmatyczne, czy też przez odwołanie
ę do wartości lub emocji. Perswazja jest zatem tą formą wyrażania się woli władczej i
uawowanla władzy, klóra zakłada weryfikację lub porównanie z systemami
ormatywnyml określającymi obowiązek polityczny.
1
1
W konsekwencji skuteczna
erswazja jest zawsze budowaniem lub odesłaniem do autorytetu. Zakładając krytycyzm
60
61
.t>\;-'
• •'•'•
'> >••.
Jak sądzę, dotyczy tylko władzy, która wyraża dążenie do czegoś więcej, władzy "po
oś" (najlepsze określenie stworzy! tu A. Glddens mówiąc o
transformative capacity),
gdyż
prawujący ją sięga po tę formę tylko wtedy gdy ukrywa swe Intencje (cele rzeczywiste)
rzed rządzonym, który ma zrobić coś, czego następstw nie może znać, gdyż grozi to '
organizujący pod sankcją użycia przemocy.
1
5
Wtedy autorytet powiÄ…zany z przemocÄ… staje
sic polityczny, gdyż relacja ta przyporządkowuje swe źródło (silę) owemu 'czemuś'
ogólnemu, w imię czego może ze 'źródła' zaczerpnąć.
Przeciwieństwem poprzedniej formy władzy autorytetu Jest autorytet wypływający z
zachęty (swoistego przetargu). Jest to "oferowanie nagrody za podporządkowanie nią", ale
takiej nagrody której usunięcie będzie karą lub pozostaniem w sytuacji wyjściowej Jest to
swoista filozofia 'marchewki I kija" z akcentem na "marchewkÄ™". Ta forma autorytetu,
płynąca
z
możliwości manipulacji dobrami, właściwa jest temu co Max Weber nazwałby
władzą ekonomiczną. Nic Jest to do końca słuszne, a to z tego choćby powodu, ze w
niektórych systemach politycznych tak kształtujący się autorytet władczy jest jednym z
podstawowych źródeł władzy politycznej.
Systemowe zorganizowano "rozdawnictwo" dóbr w nagrodę za posłuszeństwo,
przyporzÄ…dkowuje mu w tym samym stopniu sens polityczny w jakim jest realnym
miernikiem skuteczności autorytetu władczego. Do pewnego też stopnia przysługuje
każdemu systemowi - stopień ten określić można jako miarę politycznego zniewolenia
aktywności zachodzących w heglowskiej sferze społeczeństwa obywatelskiego.
Wskaźnikami być mogą nic tylko regulacje normatywne styku polityka - jednostka (pole
'egoizmu"), ale rzeczywiste prerogatywy 1 funkcje instytucji politycznych, wyniki konfliktu
o dobra 1 wartości.
Formą autorytetu budzącą najwięcej wątpliwości 1 sporów teoretycznych Jest
autorytet wyrastający z faktu sprawowania władzy prawomocnej
(Jegiiuuate authority),
często zresztą tłumaczony jako władza prawomocna, co przynajmniej w tym kontekście
nie Jest słuszne. W odniesieniu do polityki
legitimate authority
jest uważana często za
jedyną postać autorytetu, utożsamioną wręcz z nim I dookreślaną przez przeciwstawienie
przemocy. CzyniÄ… lak nawet lak wytrawni teoretycy Jak P. Diflu ! H. Bierstacdt.
1
6
Nie
wydaje się to słuszne, Jako że z laktu, iz można go zdefiniować rodzajowo, wynika
możność określenia wielu form gatunkowych. Jest zatem tak, ze jego moc społeczna
tkwiąca w poczuciu prawomocności może wywodzić się z różnjeh źródeł ustanawiających
pewien Ind posłuszeństwa. Prawomocność
(Je^iiinuny)
może więc wywodzić się - jak
twierdzi Weber, a Ja podzielam te; opiniÄ™ - z charyzmy, tradycji, prawa i jako laka
podlegać może zasadnej procedurze zawężania zakresu do pizypadków spełniających
każdą z jego postaci. Stają więc wówczas zs nim systemy norm czy to metafizycznych
(charyzmat wyraża pewną metafizyk; normatywną) czy to iradyeyjno-obyczajowych czy to
zawartych w systemie prawa "podwieszonym" pod zasady "ponad - pozytywne'. Wzmacnia
więc on kogoś lub coś (Instytucję) jako podmiot władczy, a zarazem umożliwia mu
skuteczne wyrażanie politycznej woii władczej, zobowiązując przedmioty tej władzy do
posłuszeństwa bezwarunkowego o tyle, o ile źródło autorytetu nie jest podważone.
Ważną cechą zjawisk występujących w związku z tym typem autorytetu jest
szczególna Intensywność zjawiska posłuszeństwa wzmocnionego uniwersalnym
charakterem obowiÄ…zywania* woli jego podmiotu. Wzmocniony jest on bowiem przez
obowiązujące systemy norm ogólnospołecznych oraz przez odniesienie ich do
sformalizowanych Instytucji, w których owo posłuszeństwo jest aktualizowane (np.
wojsko, administracja).
Do pewnego stopnia jest to paradoks, gdyż zależność "rozkazodawca - posłuszny"
jest tu dobrowolną i wolną od elementu przemocy, choć stosowaniu przemocy może
służyć lub Ją zakładać jako sankcję et
post.
W szczególnych okolicznościach
legitimate authority
może zamienić się w
politycznÄ… formÄ™ autorytetu osobistego - czynniki kreujÄ…ce go zostajÄ… tu jakby skupione
na osobie, która je wyraża stając sic instytucją ( w ramach ogólnego Indu obowiązującego
lub w ramach działań kontestujących ten lad). Jeśli rozważyć autorytet osobisty
szczegółowiej można zeń wyodrębnić jego szczególną, choć sensowną tylko w kontekście
genetycznym, formÄ™ - autorytet oparty o kompetencjÄ™
17
. Jest on autorytetem odnoszÄ…cym
się do przekonania, że działania podporządkowane jego decyzjom gwarantują skuteczność
w działaniu na rzecz interesu 1 dobra podporządkowujących się. Opiera się owo
podporządkowanie na przekonaniu o istnieniu osób, które coś po prostu wiedzą 1 wiedza
Ich jest źródłem zaufania. Jcsl lo coś więcej niż wiara w techniczną sprawność - zahacza
ona bowiem o prawo i obowiązek rozkazodawcy do rzetelnego użytku za swej wiedzy,
ocierajÄ…c siÄ™ o ten sam typ zaufania i polegania na decyzji, jak w przypadku legalnego
autorytetu zlegitymizowanego.
Rozważania nad formami sprawowanej władzy de facto są analizą różnych form
rciiiuncjl woli politycznej, Dzięki stworzeniu warunków "przymusowego" zachowania się
dochodzi więc do narzucenia woli czy poprzez przymus zewnętrzny np. przemoc fizyczną,
62
63
śublypy autorytetu na podstawie motywacji posłuszeństwa
1,
4
(co czynił m. in. Max
Weber). Wyłaniają sic stąd różnorodne postacie autorytetu, czy też władzy opartej na
autorytecie (zapośrednlczoncj - lub nie - przez instytucje, Idee itp).
Nic Jest więc
contradlalo in adiecto
wyróżnienie autorytetu opartego na przemocy
(coercive authority).
Autorytet oparty o przemoc zakłada Istnienie takiego układu, w
którym posłuszeństwo wynika
z
faktu uświadomienia sobie przez słuchającego I uznanie
za ważne, zdolności (możliwości) I woli użyda sity przeciw niemu przez posiadającego tę
potencje, i wole. Dzieje sic to w imię czegoś, wspólnoty I jej interesów, idei pewnego
ładu, w którym owo 'coś' jest istotne, Jest wartością. Przemoc wyraża więc pewną
gotowość obu stron do stosunku (relacji) władczego.
Przemoc - jak pisze Wrong - zakłada I kreuje konflikt Interesów i dążeń, ale Jako
rzecz uświadomiona jest respektowana I zorganizowana w relację dominacji, w system
[ Pobierz całość w formacie PDF ]