ewangelia hebrajczyków - apokryfy, Ksiegi apokryficzne
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
1. EWANGELIE JUDEOCHRZE'CIJA(SKIE – EwHbr
99
Ewangelia Ebionitów
by a ksi!g" grupy judeochrze#cijan oddzielonych od Ko#cio a,
o silnym nastawieniu enkratystycznym, by$ mo%e zredagowan" pod imieniem dwu-
nastu Aposto ów, st"d bywa identyfikowana z
Ewangeli Dwunastu
.
Trwaj" dyskusje na temat stosunku tych Ewangelii do Ewangelii kanonicz-
nych; K. Aland w swej
Synopsie
podaje te wszystkie teksty przy odpowiednich
fragmentach Ewangelii kanonicznych.
W tej sytuacji, gdy istnieje szereg cz!sto ze sob" sprzecznych teorii, warto
pami!ta$ o rozs"dnych s owach M. Dibeliusa, o których nie zawsze pami!taj" ba-
dacze: „Wyja#nienia mog" przynie#$ nie nowe teorie, ale nowe odkrycia”
66
. Nieste-
ty, nowe odkrycia, jak znalezienie
Iuda!kon
i #redniowiecznych fragmentów
Ewan-
gelii Hebrajczyków
, nic nie wyja#ni y, a tylko skomplikowa y problem.
a.
Ewangelia Hebrajczyków
(EwHbr)
Poniewa% EwHbr jest cytowana na pocz"tku II w. przez Ignacego Antioche&-
skiego (tekst 17) oraz przez Papiasza (tekst 8) i w drugiej po owie tego% wieku
przez Hegezypa (tekst 9), nale%y przypuszcza$, %e powsta a ona w ko&cu I w.
J. Daniélou przypuszcza nawet, %e EwHbr powsta a przez rokiem 70
67
. Miejscem
jej powstania mia a by$ Pella, dok"d udali si! judeochrze#cijanie z Jerozolimy przed
wybuchem powstania w 67 roku; J. Daniélou uwa%a natomiast, %e powsta a w Jero-
zolimie. Za czasów #w. Hieronima u%ywa a jej grupa judeochrze#cija&ska Nazarej-
czyków (lub Nazare&czyków) w okolicach Berei (dzi# Aleppo, por. teksty 24nn.)
oraz ebionici (tekst 20). Inni uwa%aj", %e powsta a w#ród judeochrze#cijan w Egip-
cie. Zosta a ona napisana literami hebrajskimi w j!zyku aramejskim – tak nale%y
rozumie$ zwroty o j!zyku hebrajskim (tekst 10), syryjskim (tekst 9) czy chaldej-
skim (tekst 25). Jest rzecz" prawdopodobn", %e istnia jej przek ad grecki, u%ywany
przez pisarzy dzia aj"cych przed #w. Hieronimem (np. przez Orygenesa, tekst 15).
Nie wiemy jednak, co z nim si! sta o.
'w. Hieronim w czasie swego pobytu na pustyni syryjskiej ko o Antiochii (w
latach 375-378), mia si! zapozna$ z EwHbr i prze o%y$ j": nie wiadomo tylko, czy
na grecki, czy na acin! (tekst 14). Cytuje j" pod ró%nymi tytu ami, nie wymienia jej
jednak w katalogu swoich dzie . Wobec tych sprzeczno#ci rodzi si! pytanie, czy
w ogóle j" mia w r!ku? Prawdopodobnie dowiedzia si! o niej z dzie Orygenesa
i powzi" zamiar jej p rze o%enia, którego jednak, jak si! wydaje, nigdy nie dokona .
Nie wiadomo równie%, jaki by stosunek EwHbr do aramejskiego tekstu Ewan-
gelii #w. Mateusza. Hieronim twierdzi, %e by to jej orygina , z którego prze o%ono
j" na j. grecki; mia si! on znajdowa$ w Bibliotece w Cezarei Palesty&skiej (tekst
25). Pogl"d ten jest na ogó odrzucany. Dodajmy, %e wedle
Stychometrii
Nikefora
66
Geschichte der urchristichen Litteratur
, 1, Berlin 1926, 55.
67
Théologie du Judéo-Christianisme
, Tournai 1958, 34 [por. MT 39, 37].
100
ROZDZ. II. Fragmenty: B. ZAGINIONE EWANGELIE
EwHbr liczy a 2200 stychów, podczas gdy Ewangelia Mateusza – 2500. Nie wiemy
te%, czy by y dwa utwory: EwHbr i EwNaz czy te% istnia jeden utwór. Z tego wszyst-
kiego wida$, %e pomimo stosunkowo du%ej ilo#ci zachowanych fragmentów, bardzo
niewiele wiemy o samym utworze, tym bardziej, %e wiadomo#ci przekazane przez
#w. Hieronima s" do#$ niepewne i chaotyczne. By to prawdopodobnie lu)ny prze-
k ad aramejski Ewangelii Mateusza, rozwini!ty w sposób anegdotyczno-midraszo-
wy, gnostycyzuj"cy, zawiera jednak sporo elementów w asnych. W przeciwie&stwie
jednak do
Ewangelii Ebionitów
i
Ewangelii Egipcjan
by to utwór zasadniczo orto-
doksyjny i autorzy staro%ytni nie zaliczali go do utworów heretyckich.
W XX wieku odkryto nowe fragmenty EwHbr: w
Iuda!kon
– nie wiemy jed-
nak, czy ten enigmatyczny utwór zawiera fragmenty EwHbr czy warianty Ewange-
lii Mateusza – oraz zawarte w tekstach #redniowiecznych, szczególnie pochodz"-
cych z Irlandii z czego mog oby wynika$, %e by a ona znana jeszcze we wczesnym
#redniowieczu. Ten pogl"d budzi jednak powa%ne w"tpliwo#ci, poniewa% nie mo%-
na zapomina$, %e cz!sto wszelkie nieznane teksty zawieraj"ce wiadomo#ci ewan-
geliczne opatrywano tytu em
Ewangelia Hebrajczyków
; st"d te% powa%ne w"tpli-
wo#ci, czy s" to istotnie fragmenty z EwHbr.
W naszym tek#cie podajemy teksty autentyczne i w"tpliwe – zaznaczaj"c opi-
nie o ich autentyczno#ci Klijna i Alanda – oraz miejsca, w których wyst!puj" (za-
zwyczaj w zmienionej formie) u pisarzy epoki patrystycznej. Liter" „W” oznacza-
my teksty w"tpliwe.
Ireneusz
(† ok. 202)
1. [Ebionici] u%ywaj" wy "cznie Ewangelii wed ug Mateusza, a od-
rzucaj" Aposto a Paw a nazywaj"c go apostat" Prawa
68
.
2. Albowiem ebionici u%ywaj"c wy "cznie Ewangelii wed ug Mate-
usza i na jej podstawie dowodz"c, nies usznie mniemaj" o Panu
69
.
Klemens Aleksandryjski
(† ok. 212)
3a. Podobnie jest napisane w
Ewangelii wed"ug Hebrajczyków
: „Kto
si! dziwi, b!dzie królowa , a kto b!dzie królowa , dozna ukojenia”
70
.
3b. To samo znaczy i takie zdanie: „Ten, kto szuka, nie przestanie szu-
ka$, a% znajdzie; gdy za# znajdzie, dozna zdziwienia; gdy dozna zdziwienia,
osi"gnie królestwo; gdy królestwo osi"gnie, wtedy dopiero dozna ukojenia”
71
.
68
Adv. haer
. 1, 26, 1, SCh 264, 346.
69
Adv. haer
. 3, 11, 7, SCh 211, 158. Klijn 4 neguje wiarygodno#$ #wiadectw Ireneusza.
70
Kobierce
2, 9, 45, 5, GCS 15, 137, cyt. wg przek adu J. Pliszczy&skiej, 1, 160.
71
Kobierce
5, 14, 96, 3, GCS 15, 389, t . pol. 2, 76. W obydwu tekstach zastosowano,
dla opisania gnostyckiego procesu zbawienia, typowy
climax
. Por. EwTm 2 (obja#nienia);
Klijn 47-51 (EwHbr); Aland, 601– indeks (EwEb).
1. EWANGELIE JUDEOCHRZE'CIJA(SKIE – EwHbr
101
Orygenes
(† 254)
4. A je#li za# kto# przyjmuje
Ewangeli# Hebrajczyków
, w której sam
Zbawiciel mówi: „Dzi# wzi" mnie Duch 'wi!ty, matka moja
72
, chwyci
mnie niedawno za jeden z w osów moich
73
i zaniós mnie na wysok" gór!
Tabor
74
”, ten zapyta, w jaki sposób Duch 'wi!ty, który powsta „za po#red-
nictwem S owa” móg by$ „matk" Chrystusa”
75
.
5. Napisano w pewnej
Ewangelii
zatytu owanej
wed"ug Hebrajczyków
(je#li wszak%e kto# j" uznaje za dobr" nie tyle dla wiarogodno#ci, ile dla
ukazania rozpatrywanej sprawy): „Zapyta Go jeden bogaty cz owiek: «Na-
uczycielu, co dobrego mam czyni$, aby otrzyma$ %ycie?»
76
Odpowiedzia
mu: «Cz owiecze, wype niaj Prawo i Proroków!» Odrzek : «Wype nia em».
Rzek do niego: «Id), sprzedaj, co posiadasz, i rozdaj ubogim, potem przyjd)
i chod) za Mn"!» Bogaty zacz" skroba$ si! po g owie i nie by zadowolo-
ny. A Pan powiedzia do niego: «Jak%e mo%esz mówi$: wype nia em Prawo
i Proroków? Przecie% napisano w Prawie: ‘Mi uj bli)niego swego jak sie-
bie samego’
77
, a oto liczni twoi bracia, synowie Abrahama, za ubiór maj"
gnój, umieraj" z g odu, dom za# twój jest pe en wszelkiego dobra, i nic
z niego do nich nie dochodzi». Zwróciwszy si! za# do swego ucznia Szy-
mona, który siedzia przy Nim, rzek : «Szymonie, synu Jony, atwiej jest
wielb "dowi przej#$ przez ucho igielne ni% bogaczowi wej#$ do królestwa
niebieskiego»”
78
.
72
Por. Mk 1, 12; Mt 4, 1.
73
Por. Ez 8, 3; Dn 14, 36.
74
Por. Mt 4, 8.
75
In Ioan
2, 12, 87, GCS Orig. Werke 4, 67; t . pol. S. Kalinkowski, PSP 28, 115;
Ten%e,
Hom. in Hierem
. 15, 4, GCS 6, 128; Hieronim,
Comm. II in Mich
7, 6, CCL 76,
513n.; Ten%e,
In Esai
. 40, 9, CCL 74a, 459; Ten%e,
In Ez
. 16, 13, CCL 75, 178. Hieronim nie
przyjmuje EwHbr, ale i jej nie pot!pia. Tekst mówi prawdopodobnie o kuszeniu Chrystusa.
W gnostyckim apokryfie Jakuba z Nag Hammadi Jezus nazywa si! synem Ducha 'wi!tego.
W
Kom. do Mi
Hieronim zwraca uwag! na rodzaj %e&ski Ducha 'wi!tego (
Ruah
) i mówi
o duszy, oblubienicy S owa, która
socrum habere Spiritum Sanctum
– zwrot nieprzek adal-
ny na j. polski. Klijn 52-55(EwHbr); Aland – Mt 4, 1-11(EwHbr).
76
Por. Mt 19, 16-24.
77
Por. Kp 19, 18.
78
Comm. in Mt
15, 14, GCS 40, 389 – aci&ska parafraza Orygenesa. T . pol. K. Augu-
styniak, *rMT 10, 247. Por. P. Egert. 2 (poni%ej s. 138). Wg Jeremiasa (86n.) fragment
ten nie wyszed spod pióra Orygenesa; Klijn uwa%a go za tekst Orygenesa, Klijn 56-60
(EwNaz); Aland 340 (EwHbr).
102
ROZDZ. II. Fragmenty: B. ZAGINIONE EWANGELIE
Euzebiusz z Cezarei
(† 339)
6. Do ksi"g tego samego rodzaju [podsuni!tych, gr.
antilegomena
] za-
liczaj" niektórzy jeszcze
Ewangeli# wed"ug Hebrajczyków
, w której si! lu-
buj" przede wszystkim chrze#cijanie pochodzenia %ydowskiego
79
.
7. Oni [ebionici] byli zdania, %e nale%y odrzuci$ wszystkie listy Paw a,
którego nazywaj" odst!pc" od Zakonu. U%ywali jednej tylko
Ewangelii
wed"ug Hebrajczyków
, innym za# ewangeliom niewielkie przypisywali zna-
czenie
80
.
8. Prócz tego [Papiasz] przytacza jeszcze opowie#$ o jakiej# niewie-
#cie, któr" oskar%ono przed Panem o wiele grzechów
81
. To samo opowiada-
nie znajdujemy równie% w
Ewangelii wed"ug Hebrajczyków
82
.
9. Hegezyp przytacza szczegó y z
Ewangelii wed"ug Hebrajczyków
z sy-
ryjskiego, a szczególnie dialektu aramejskiego, wykazuj"c tym, %e by chrze-
#cijaninem pochodzenia %ydowskiego. Wspomina o innych jeszcze spra-
wach, które zna z tradycji %ydowskiej
83
.
10. Jednak%e
Ewangelia
, która dotar a do nas napisana pismem hebraj-
skim, nie rzuca gro)by przeciw temu, który ukry , ale przeciw temu, który
%y w rozpu#cie: mówi bowiem o trzech s ugach
84
: o tym, który przejad
dobra Pana z wszetecznicami i fletnistkami
85
, o tym, który pomno%y ma-
j!tno#$ i o tym, który ukry talent. A dalej: jeden zosta przyj!ty, drugi je-
dynie zganiony, trzeci za# zamkni!ty w wi!zieniu. Tak wi!c pytam, czy
u Mateusza po wszystkich s owach skierowanych przeciw temu, któremu
nic nie zrobi , gro)ba zosta a wypowiedziana o nim, czy te% przez powtó-
rzenie o pierwszym, to jest o jedz"cym z pij"cymi z wszetecznicami
86
.
79
HE 3, 25, t . pol. A. Lisiecki, POK 3, 124. Klijn 116-119 uwa%a, %e nie bardzo
mo%na stwierdzi$, z jakiej Ewangelii judeochrze#cija&skiej ten tekst pochodzi.
80
HE 3, 27, 126.
81
Por. J 7, 53 – 8, 11. Epizod tu wspomniany (por. J 8, 3-11) znajduje si! tylko w nie-
których r!kopisach; ten tekst stanowi najstarsze jego potwierdzenie.
82
HE 3, 39, 144. Papiasz, bp Hierapolis I/II w.; zbiera s owa Pana. Klijn 116-119 (W);
Aland 326 (EwHbr).
83
HE 4, 22, 181. Hegezyp – pisarz II w., zwalcza gnostyków; fragmenty jego dzie
podaje Euzebiusz. J. syryjski – dialekt j!zyka aramajskiego. Por J 6, 37; 17, 6. 9.
84
Por. Mt 25, 14-30; +k 15, 11-32.
85
Por. P.Oxy 840, 36.
86
Theophaneia
4, 22, PG 24, 685-688. Klijn 60-62 (EwNaz); Aland 411 (EwHbr).
1. EWANGELIE JUDEOCHRZE'CIJA(SKIE – EwHbr
103
11. On da pozna$ przyczyn! podzia u dusz
87
, która mia a nast"pi$ w do-
mach, jak to mogli#my spotka$ w
Ewangelii
rozpowszechnionej w#ród ,y-
dów, spisanej w j!zyku hebrajskim, gdzie jest powiedziane: „Wybieram so-
bie wszystkich najlepszych
88
, których da mi Ojciec, który jest w niebie”
89
.
Dydym lepy
(† 398)
12. Wydaje si!, %e Mateusz w Ewangelii +ukasza jest nazwany Lewi
90
.
Ale on nie jest tym samym, ale Maciej
91
, który zaj" miejsce Judasza i Lewi
jest tym samym, maj"cym dwa imiona. Wida$ to z
Ewangelii wed"ug He-
brajczyków
92
.
Epifaniusz z Salaminy
(† 403)
13. [Nazarejczycy] maj"
Ewangeli#
wed ug Mateusza najpe niejsz",
po hebrajsku. U nich zachowa a si! ona jeszcze tak, jak zosta a spisana na
pocz"tku, to jest literami hebrajskimi. Ale nie wiem, czy zniesiono gene-
alogi! od Abrahama do Chrystusa
93
.
Hieronim
(† 419)
14. Jak czytali#my w
Ewangelii
hebrajskiej, %e Pan powiedzia do
uczniów: „I nigdy nie b"d)cie rado#ni, jak tylko wtedy, gdy na brata swego
spojrzycie z mi o#ci"”
94
.
15. ...równie% tzw.
Ewangelia wed"ug Hebrajczyków
, przet umaczona
niedawno przeze mnie na j!zyk grecki i aci&ski; korzysta z niej cz!sto
Orygenes. Po opisie Zmartwychwstania Zbawiciela czytamy w owej
87
Por. Mt 10, 34.
88
Por. Mt 10, 13; J 13, 18; 15, 16. 19.
89
Theophaneia
syr. 4, 12, ed. S. Lee, London 1948 (por. GCS 11, 2, 183). Przek ad na
podstawie Erbetta I, 1, 119; Klijn 62-65 (EwNaz).
90
Por. Mk 2, 14; +k 5, 27-29.
91
Por. Dz 1, 23.
92
M. Gronewald,
Psalmenkommentar
III,
Texte und Abhandlungen
8, Bonn 1969,
184, 9n. Wydaje si!, %e mamy tu typowe pomieszanie imion Mateusz i Maciej, cz!s to spoty-
kane w literaturze apokryficznej. O Dydymie: S. P. Brock, NTSt 18(1971) 220-222; D. L.
Lührmann, NovTest 29(1927) 265-279. Klijn 77n. (EwHbr).
93
Haer.
29, 9, 4, GCS 25, 352. W tym fragmencie Epifaniusz mówi o nazarejczykach
przebywaj"cych w Berea (Aleppo), por. fr g 16. Uwa%a, %e EwHbr jest substancjalnie iden-
tyczna z Mt, cho$ jej, jak si! wydaje, nie mia w r!kach. O Epifaniuszu por. SWP 131-134.
94
Comm. III in Eph
5, 4, PL 26, 352. O Hieronimie por. G. Bardy, MelScRel 3(1946)
5-36. Klijn 78 (EwHbr); Aland 79 i 250 (EwHbr).
[ Pobierz całość w formacie PDF ]