etyka wojny tuszynski, Etyka i filozofia
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
ks. płk Kazimierz Tuszyński
KG SG w Warszawie
ETYCZNE ASPEKTY WOJNY I POKOJU
1
(Artykuł został opublikowany w „Problemach ochrony granic”, nr 24
(2003), s. 7-24)
Wprowadzenie w problematykę
Wojna jest jedną z najstarszych form stosunków międzynarodowych.
Traktowano ją w minionych stuleciach jako zjawisko społeczno-
-historyczne związane z rozwojem cywilizacji oraz jako środek prowa-
dzenia polityki, służący rozwiązywaniu sporów i konfliktów między-
narodowych. Tacy myśliciele jak Arystoteles, Thomas Hobbes, Niccolo
Machiavelli, Friedrich Nietzsche, Georg W.F. Hegel czy Carl von
Clausewitz traktowali wojnę jako zjawisko pożądane, stymulujące rozwój
cywilizacyjny, integrujące społeczeństwo, broniące ludzkość przed sta-
gnacją oraz zaspokajające naturalny u człowieka instynkt walki. Na-
tomiast do przeciwników realizacji polityki zagranicznej państwa przy
użyciu siły należeli m. in. Immanuel Kant, Ernst Bloch, Albert Einstein
czy Mohandas „Mahatma” Gandhi. Wojna, ich zdaniem, jest zjawiskiem
niemoralnym, odrażającym, okrutnym, godnym potępienia, a także bardzo
kosztownym
2
.
Zjawisko wojny „od zawsze” było przedmiotem badań, lecz dopiero
w czasach współczesnych stworzono dyscyplinę naukową – polemologię
(gr.
polemos
– wojna, bitwa), socjologię wojny. Za jej twórcę uważa się
Gastona Bouthola (1896–1980)
3
. Polemolodzy posługują się negatywną
definicją pokoju, twierdząc, że jest to stan braku wojny lub zorganizowa-
1
Artykuł został oparty na jednym z rozdziałów pr. dypl. pt.
Etycz-
ne aspekty bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej
, którą autor
napisał na Akademii Obrony Narodowej w Rembertowie na Po-
dyplomowym Studium Obronno-Strategicznym (PSOS) pod kier.
płk. prof. Józefa ZUBKA.
2
Współczesne bezpieczeństwo
, red. W. FEHLER, Toruń 2002, s.
30.
Kazimierz Tuszyński
nej przemocy zbiorowej. Nie jest to oczywiście jedyny punkt widzenia.
Według innych poglądów pokój: „W sensie filozoficznym i etycznym jest
bezwzględnym dobrem ludzi, narodów i państw, ponieważ brak pokoju
prowadzi do niszczenia życia ludzkiego i przeczy uznaniu absolutnej war-
tości człowieka. W sensie zaś politycznym pokój jest najogólniejszym wa-
runkiem żywotnych procesów rozwoju jednostek ludzkich, grup społecz-
nych i ludzkości”
4
.
Społeczność międzynarodowa od stuleci starała się o różnego rodzaju
gwarancje dwu- i wielostronne, aby uchronić się przed ostatecznością kon-
fliktów zbrojnych. Staraniom na polu dyplomatycznym lub w razie niepo-
wodzenia mediacji – na polach walki, towarzyszyła refleksja nad istotą i
moralnym wymiarem wojny i pokoju. Wnioski płynące z tej refleksji stały
się przedmiotem powszechnego zainteresowania szczególnie w okresie
ostatniego półwiecza XX wieku, od kiedy wiele państw dysponuje bronią
masowego rażenia. W nowej sytuacji nieadekwatne stało się klasyczne
pojmowanie wojny i pokoju jako jednego z dwóch wzajemnie wyklucza-
jących się stanów stosunków między co najmniej dwoma podmiotami po-
litycznymi. S. Koziej wojnę postrzega jako taki stan stosunków politycz-
nych, w którym cele stron mają charakter konfrontacyjny i dąży się do ich
osiągnięcia środkami zbrojnymi. Pokój zaś, to taki stan stosunków, w
którym cele mają charakter niekonfrontacyjny i osiąga się je środkami nie-
zbrojnymi
5
. Należy zauważyć, że ataki terrorystyczne przeprowadzone 11
3
Najważniejsze ośrodki badań polemologicznych to Francuski In-
stytut Polemologiczny w Paryżu, Instytut Polemologiczny w
Gröningen w Holandii, czy też Centrum Polemologiczne – Wolny
Uniwersytet w Brukseli.
4
P. Grudziński,
KBWE/OBWE wobec problemów pokoju i bez-
pieczeństwa regionalnego
, Warszawa 2002, s.14.
5
S. Koziej,
Teoria sztuki wojennej
, Warszawa 1993, s. 8-9; zob.
też: S. Olejnik,
W kręgu moralności chrześcijańskiej
, Warszawa
1985, s. 342: Przemówienie Ojca Świętego do korpusu dyplo-
matycznego akredytowanego przy Stolicy Apostolskiej:
„Nie”
śmierci, egoizmowi i wojnie. „Tak” życiu i pokojowi
, „L'Osserva-
tore Romano” (wyd. polskie) XXIV/2003/ nr 3/251/, s. 21-24;
Papieże i Kościół, a sprawa wojny i pokoju
, „Wiadomości KAI” z
dn. 30.03.2003 nr 12/574/, s. 22.
Etyczne aspekty wojny i pokoju
września 2001 roku w Stanach Zjednoczonych przyczyniły się istotnie do
zmiany w podejściu interpretacji terminu „wojna”. Natomiast działania
zbrojne w Iraku wywołały burzliwą dyskusję i wymianę kontrowersyjnych
poglądów przede wszystkim w obszarze aksjologii.
Problem wojny i pokoju nie jest sprawą obojętną dla żadnego
państwa i narodu w zakresie życia społecznego, jak również indywidual-
nych obywateli. Dlatego też warto im się przyjrzeć i dokonać szczegóło-
wych analiz, aby wyciągnąć prawidłowe wnioski na przyszłość. Jednak
szczególne miejsce zajmuje ta problematyka w życiu ludzi, którzy pełnią
odpowiedzialną służbę na rzecz Ojczyzny w Wojsku Polskim i Straży
Granicznej.
W ustawie o Straży Granicznej z dnia 12 października 1990 roku
w 1 rozdz. w 4 art. czytamy: „W razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie
wojny Straż Graniczna staje się z mocy prawa częścią Sił Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej, podlegającą Ministrowi Obrony Narodowej”.
Wynika z tego przepisu, że w czasie wojny służba w Straży Granicznej
zmienia diametralnie swój charakter przechodząc z ochrony granicy
państwowej na jej obronę. Dlatego znajomość problematyki wojny i po-
koju z punktu widzenia etycznego dla funkcjonariuszy i pracowników
Straży Granicznej jest to sprawa istotna i bardzo ważna, bo dotyczy spo-
sobu pełnienia służby granicznej. Pamiętamy doskonale, że w roku 1939
Straż Graniczna
6
i Korpus Ochrony Pogranicza
7
jako pierwsi stawiali czo-
6
H. M. Kula,
Polska Straż Graniczna w latach 1928-1939
, War-
szawa 1994, s. 245-262; J. Prochwicz,
Straż Graniczna 1928-
1939
, „Problemy Ochrony Granicy”, Biuletyn CS SG nr 8,
Kętrzyn 1998, s. 155-160.
7
R. Szawłowski, 55 rocznica 17 września 1939 Korpus Ochrony
Pogranicza w walkach z agresją sowiecką w 1939 roku, [w:]
Kor-
pus Ochrony Pogranicza w 70 rocznicę powołania. Materiały z
konferencji popularnonaukowej
, Kętrzyn 1994, s. 139-145; H.
Czajczyński,
Oddziały Korpusu Ochrony Pogranicza w
samodzielnej grupie operacyjnej „Polesie”
, jw., s. 146-152; J.
Przybylski,
Udział marynarki wojennej w walce o granice Polski i
jej współdziałanie z KOP i Strażą Graniczną w ich obronie
, jw., s.
153-159; G. Goryński,
Udział żołnierzy Korpusu Ochrony Po-
granicza w walkach obronnych na półwyspie helskim we wrześniu
Kazimierz Tuszyński
ła najeźdźcom. O fakcie tym należy pamiętać nie tylko z punktu widzenia
historycznego, ale należy go uwzględnić przede wszystkim we
współczesnym kształtowaniu postaw funkcjonariuszy pełniących służbę
oraz tych, którzy dopiero przygotowują się do tej roli.
W powyższym artykule zostanie przedstawione aktualne podejście
katolickiej nauki społecznej do problemu wojny i pokoju, a tym samym
zostanie nakreślony ich etyczny aspekt.
Etyczny wymiar wojny
Katolicka nauka społeczna, opierając się na Dekalogu, przyjmuje
przede wszystkim zasadę: „Każdy obywatel i wszyscy rządzący są
1939 r.
, jw., s. 160-165; J. Prochwicz,
Korpus Ochrony Po-
granicza w przededniu agresji sowieckiej
, „Problemy Ochrony
Granic”, Biuletyn CS SG nr 10, Kętrzyn 1999, s. 131-142.
Etyczne aspekty wojny i pokoju
zobowiązani do działania na rzecz unikania wojen”
8
. Został tu jasno zary-
sowany priorytet tak w wymiarze jednostkowym, jak i społecznym.
Soborowa Konstytucja „Gaudium et spes” biorąc pod uwagę
współczesne realia stwierdza, że tak długo, jak będzie istniało niebez-
pieczeństwo wojny, a równocześnie brakować będzie międzynarodowej
władzy posiadającej niezbędne kompetencje i wyposażonej w odpowiednią
siłę, rządom poszczególnych państw nie można odmawiać prawa do
koniecznej obrony, byle wyczerpały najpierw wszystkie środki pokojo-
wych
8
Katechizm Kościoła Katolickiego
, dalej: KKK 2308. Na temat
wojny wypowiadają się szerzej: C. Clausewitz,
O wojnie
, Lublin
1995; J. Keegen,
Historia wojen
, Warszawa 1988; A.H. Toffler,
Wojna i antywojna
, Warszawa 1997; M. Howard,
Wojna w
dziejach Europy
, Wrocław 1990; J. Topolski, Wojna jako przed-
miot badań historycznych, [w:]
Pax et bellum
, red. K. Olejnik, Po-
znań 1993, s. 7-16; J. Bocheński,
Dzieła zebrane. Etyka
, t. 5, Kra-
ków 1995, s. 101-115 i 281-285; L. Ciborowski,
Wojna infor-
macyjna
(maszynopis opracowania wykonanego na potrzeby
WIBS), Warszawa 1996; S. Dworecki,
Od konfliktu do wojny
,
Warszawa 1996; SUN TZU,
Sztuka wojny
, Warszawa 1994; K.
Nożko,
Zagadnienia współczesnej sztuki wojennej
, Warszawa
1973; L. Konarski, J. Świniarski,
Wojna jako przedmiot edukacji
,
„Zeszyty Naukowe AON” 1996 nr 3; R. Wróblewski,
Teoria
sztuki wojennej a strategia wojskowa
, „Zeszyty Naukowe AON”
1996 nr 3;
Religie o drogach pokoju i bezdrożach wojny
, Lublin
1995; A. Żuk,
Filozofia walki
, Lublin 1996; M. Dyrda,
Morale w
nauce wojennej
, Warszawa 1991; T. Kotarbiński,
Z ogólnej teorii
walki
, Warszawa 1938; J. Zubek,
Doktryny militarne
, Warszawa
1992;
Watykańskie „nie” dla wojny z Irakiem
, „Wiadomości
KAI” z dn. 23.02.2003 r. nr 7/569/, s. 19;
„Nie” wojnie w Iraku –
Kościoły mówią jednym głosem
, „Wiadomości KAI” z dn.
30.03.2003 r. nr 12/574/, s. 20-21.
9
Sobór Watykański II, Konstytucja,
Gaudium et spes
, dalej: KDK
78.
rokowań
9
.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]