etyka lekarska - zagadnienia1.m, Lekarski UMED Łódź, II rok, Etyka
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Opracowanie: Łukasz Mokros
2012
Pytania egzaminacyjne z Etyki i deontologii lekarskiej
1. Metafizyczne i niemetafizyczne uzasadnienie prawa moralnego.
Główną różnicą między metafizycznym a niemetafizycznym uzasadnieniem prawa moralnego jest
zmiana roli człowieka - w koncepcji metafizycznej prowadzi on jedynie przemyślenia nad rzeczywistością, a
w niemetafizycznej - jest jej kreatorem, a zatem tworzy on też prawo moralne.
Koncepcja metafizyczna
ma swoje źródła i jest silnie związana z filozofią Starożytnej Grecji. Zakłada
ona istnienie
arche
- obiektywnie istniejącej zasady, która porządkuje chaos w przyrodę. Częścią tworzenia
harmonii (częścią prawa kosmicznego/prawa natury) ma być prawo moralne. Wyróżniono także
arete
-
cnotę, zaletę nadającą miejsce jednostce w ładzie przyrody.
Sokrates
wyróżnił spośród tychże zalet cnoty moralne (sprawiedliwość, odwaga, panowanie nad
sobą etc.), które miały być powszechne i uniwersalne dla wszystkich ludzi. Jego zdaniem cnota to wiedza o
Dobru, czyli de facto o
arche
.
Platon
wyróżnił w
arche
trzy elementy - Dobro, Piękno i Prawdę, a spajać ma je czwarta cnota -
Sprawiedliwość. Dusza człowieka (rozum) dąży do harmonii, odwzorowania
arche
, czyli cnoty moralnej.
Ma nią być nie tyle wiedza o Dobru, co jego poznanie i umiłowanie.
Arystoteles
natomiast stwierdził, że Dobro, Piękno i Prawda stanowią naturę (rozum) człowieka - jako
forma
. Człowiek dąży do osiągnięcia szczęścia - eudajmonii - postępując zgodnie z rozumem i stosując
zasadę
złotego środka
, co jest tożsame z cnotą etyczną. Pełna eudajmonia nie jest jednak możliwa ze
względu na
materię
człowieka, czyli ciało i jego potrzeby.
Z teorii Platona skorzystał
św. Augustyn
utożsamiając trójjednię
arche
z Bogiem, a zatem dążenie do
poznania i umiłowanie Boga ma być cnotą moralną. Podobnie
św. Tomasz z Akwinu
odwoływał się do
filozofii Arystotelesa - Bóg jako jedyny ma być zdolny do realizacji pełnej eudajmonii - jest formą całego
świata.
Dla
koncepcji niemetafizycznej
kluczowe znaczenie mają przemyślenia
Immanuela Kanta
. Twierdził
on bowiem, że, owszem, Dobro jako
arche
istnieje, ale jest immanentne, nieosiągalne dla człowieka.
Dlatego musi on sam formułować prawo moralne, wywieść je z własnego rozumu. Postępowanie moralnie
dobre to postępowanie zgodne z rozumem. Prawo to sprowadza się do jednej reguły -
imperatywu
kategorycznego
-
„Postępuj według takiej maksymy, dzięki której możesz zarazem chcieć, żeby stała się
powszechnym prawem”
, innymi słowy - traktuj innych tak jak sam chciałbyś być traktowany. Zdaniem
Kanta te zasady postępowania są powszechne i jednakowe dla wszystkich, czego wyrazem ma być
stwierdzenie
„Są dwie rzeczy, których jestem pewien - niebo gwiaździste nade mną i prawo moralne we
mnie”
. Uniwersalność prawa moralnego ma polegać na tym, że każdy CHCE (wyraża wolę) postępować
zgodnie z nim, ma poczucie obowiązku.
Friedrich Nietsche
natomiast stwierdza, że prawo moralne jest formułowane przez wybitne jednostki -
nadludzi, którzy są wyposażeni w moc twórczą i mogą dzięki temu narzucać swoją wolę innym. A zatem
prawo moralne nie ma charakteru uniwersalnego. Jeszcze dalej idzie
Jean Paul Sartre
twierdząc, że każde
podjęcie decyzji jest jednoznaczne z tworzeniem wartości etycznych jednorazowych dla danej sytuacji.
2. Etyka normatywna, zawodowa, lekarska, bioetyka.
[
wg. str. 214-216 w Etyka i deontologia lekarska – K. Szewczyk oraz rozdz.1 w Etyka lekarska – R. Gillon
oraz Przedmowa w Dobro, zło i medycyna – K. Szewczyk]
Etyka
– zalecony i przyjęty sposób postępowania, styl życia; jest nauką o moralności ogólnoludzkiej;
dzieli się na etykę opisową (nauka o moralności jako o pewnym realnie istniejącym fakcie społecznym)
i etykę normatywną.
Etyka normatywna
– wg Diogenesa Laertiosa jest nauką o tym, jak należy żyć i co jest ważne
dla człowieka; wyrasta z podłoża moralności ogólnoludzkiej, ale nie jest jej opisem, a dyscypliną głoszącą,
co jest dobre, a co złe moralnie, zalecającą, co się powinno robić, a czego unikać; dokonuje wyboru
pewnych wartości z moralności ogólnoludzkiej, uzasadnia ten wybór, budując często własną hierarchię tych
wartości, orzeka o zakresie obowiązywania propagowanych wartości i formułuje wypowiedzi (normy)
etyczne stojące na straży owych wartości. Podział:
1
Opracowanie: Łukasz Mokros
2012
•
etyki eudajmonistyczne (szczęście na czele hierarchii wartości)
•
etyki perfekcjonistyczne (ideał doskonałości moralnej człowieka na czele hierarchii wartości)
•
etyki teleologiczne (zajmujące się poszukiwaniem i pojęciową charakterystyką najwyższego dobra)
•
etyki deontologiczne (zajmujące się pojęciem obowiązku moralnego – kodyfikujące go w system
nakazów i zakazów)
•
etyki uniwersalistyczne (formułujące pojęcie dobra najwyższego wspólnego dla wszystkich)
•
etyki relatywistyczne (zakładające i aprobujące zróżnicowanie wartości i systemów norm
etycznych)
•
etyki absolutystyczne (uznające za jedyny i słuszny system zasad etycznych służący realizacji
hierarchii wartości etycznych)
•
etyki konsekwencjalistyczne (relatywizujące wartość etyczną do aktualnej sytuacji)
Etyka zawodowa
– poszczególne dobra (np. zdrowie w etyce lekarskiej) stają się zazwyczaj
naczelnymi wartościami motywującymi etyczne postawy i działania zawodowe członków danej profesji.
Przystępując do wykonywania danego zwodu jednostka przyjmuje zatem obowiązek służenia owym
wartościom (obowiązek świadomie i dobrowolnie zaakceptowany). Jest to normatywna etyka
deontologiczna o wysoce rozbudowanym systemie zakazów i nakazów ułatwiających realizację obowiązku
służenia wartościom naczelnym danej etyki.
•
deontologia zawodowa
(rozumienie węższe) – normatywny (kodeksowy) trzon etyki zawodowej
•
etyka zawodowa
(rozumienie szersze) – obejmuje także etyczne uzasadnienie wartości naczelnych
danej etyki i wynikający z nich system norm powinnościowych
Etyka lekarska
– jak każda etyka zawodowa jest częścią etyki ogólnoludzkiej; jest to analityczne
i krytyczne badanie pojęć, złożeń, przekonań, postaw, uczuć, racji i argumentów, leżących u podstaw
podejmowania decyzji moralnych w medycynie (decyzje dotyczące norm, wartości, tego co jest dobre albo
złe, słuszne albo niesłuszne, co powinno się robić, a czego unikać w praktyce lekarskiej).
Bioetyka
– z powodu praktycznie całkowitego zmedykalizowania cywilizacji Zachodu, przejęła
większość zadań spełnianych do niedawna przez filozofię i teologię moralną budującą teoretyczne
podstawy etyki ogólnej. W odróżnieniu od szczegółowych etyk zawodowych, normuje ona zachowania
ludzi, jako ludzi, a nie reprezentantów określonych profesji. Bez dodatkowych precyzacji termin ‘bioetyka’
obejmuje dwie dyscypliny: bioetykę kulturową i bioetykę regulatywną.
Bioetyka kulturowa
– ma do wypełnienia trzy zadania:
•
skonstruowanie ideału moralnie dobrej medycyny i odpowiadającego mu wzorca moralnie dobrego
społeczeństwa
•
budowa teoretycznych podstaw szczegółowej etyki medycznej, umożliwiającej realizację
wspomnianego ideału
•
ustalanie dla sztuki lekarskiej portów-celów, do których dobra medycyna powinna zmierzać
Bioetyka regulatywna
– jej zadaniem jest opracowywanie zasad regulujących działalność medycyny i
jej pracowników (prowadzenie okrętu-medycyny do kolejnych portów-celów po jak najbezpieczniejszych
szlakach)
3. Etyka katolicka: poj
ę
cie prawa naturalnego, struktura czynu moralnie
słusznego, zasada podwójnego skutku, personalizm chrze
ś
cija
ń
ski.
[wg str. 232-233 w Etyka i deontologia lekarska – K. Szewczyk, Internet, rozdz. 21 Etyka lekarska – R. Gillon]
Prawo naturalne
– uchwytne rozumem zasady (prawa) porządkujące naturę człowieka (nadające jej
optymalny kształt) i jednocześnie nadające porządek wszystkim rzeczom świata, a także kierujące nimi
wedle planu, mądrości i miłości bożej; jest ono wyryte przez Boga w naturze człowieka – dane jednostkom
ludzkim wraz z ich istotą i posiada absolutnie zobowiązujący charakter (prawo moralne wypisane w
sumieniu człowieka).
Czyn moralnie dobry zakłada jednocześnie dobro przedmiotu, celu i okoliczności.
2
Opracowanie: Łukasz Mokros
2012
Etyka katolicka
jest realistyczna i wymaga moralnie dobrych czynów, wynikających z natury
człowieka, ale realizujących się w dążeniu woli do dobra pod wskazaniami i kierownictwem rozumu. Czyn
moralnie dobry musi być, więc;
•
rozumny i świadomy
•
dobrowolny
•
zgodny z prawem moralnym jako prawem naturalnym, istniejącym w człowieku w postaci głosu
sumienia.
Ocena moralna czynu:
•
intencja - cel działającego, przyczyna, motyw czynu, może mieć zasadniczy wpływ na ocenę
moralną czynu.
•
okoliczności - z metafizycznego punktu widzenia byt stanowi istota bytu wraz z przypadłościami
bytowymi. Przypadłości bytowe ludzkiego czynu różnią się od przypadłości innych bytów. Te właśnie
przypadłości wyznaczają okoliczności. Okoliczności również mają wpływ na ocenę moralną czynu. Czyn
ludzki przyjmuje pewną moralność w zależności od okoliczności, gdyż nie rodzi się tylko ze względu na
przedmiot, ale i ze względu na okol. Pewne okol. mogą wprowadzić czyn moralnie obojętny w zakres
moralności. Czynność z przedmiotu dobra może stać się na skutek okol. zła. Jednakże zły czyn nie może
stać się pod wpływem okol. dobry. Czasem okol. dodają nową moralność do moralności posiadanej
z przedmiotu. Okoliczności zamierzone, chciane i spostrzegane powiększają dobro czynu, aby
pomniejszyć dobro wystarczą okol. spostrzegane.
•
reguły ładu przedmiotowego – zgodność danego postępowania i motywujących go intencji
z regułami danymi w prawie naturalnym
Zasada podwójnego skutku
– została sformułowana przez Tomasza z Akwinu dla wyznaczenia
warunków, pod którymi jest moralnie uprawnione powodowanie lub dopuszczanie zła w dążeniu do dobra.
Należy rozróżnić celowe spowodowanie zła i tylko przewidywanie zła jako nieuchronnego
albo prawdopodobnego skutku tegoż działania lub zaniechania. Działania nie mogą być oceniane wyłącznie
na podstawie skutków! Ważnym aspektem tej oceny są również okoliczności działania i jego intencja.
•
moralna ocena stanu rzeczy, będącego wynikiem czyjegoś działania
•
moralna ocena samego działania niezależnie od jego skutków
•
moralna ocena samego podmiotu działania (sprawcy)
Jeżeli mamy do czynienia z działaniem prowadzącym zarówno do dobrych jak i złych skutków,
to działanie, które ma zły skutek jest dopuszczalne, jeżeli:
•
samo w sobie jest dobre
•
jego intencją jest wyłącznie wywołanie dobrego skutku
•
zły skutek nie jest środkiem do osiągnięcia dobrego
•
istnieje wystarczający powód dopuszczenia złego skutku
Personalizm katolicki
opiera się na metafizycznym pojmowaniu osoby ludzkiej jako
autonomicznego bytu, obdarzonego wolnością i moralną odpowiedzialnością. W wymiarze etycznym
człowiek jest osobą zdolną do dążenia do prawdy i dobra. Określa się to jako godność osoby ludzkiej.
Ze względu na swą godność człowiek nie może dowolnie sobą dysponować, „używać” siebie, nie może
także traktować innych ludzi jak przedmiot użycia. Personalizm katolicki odrzuca zatem zarówno egoizm
etyczny, jak i utylitaryzm. Ponieważ każda osoba ludzka posiada potencjalnie najwyższą wartość (godność),
wszystkie osoby są równe i równoważne. Dzięki temu personalizm katolicki przyjmuje, iż godność osoby
ludzkiej nakłada obowiązek tworzenia wspólnoty i dążenie do wspólnego dobra. Podstawową zasadą etyki
personalistycznej jest więc działanie na rzecz człowieka, oparte na miłości bliźnich (afirmacja godności
pojmowana jest jako miłość, wiara i nadzieja). Przekraczanie (łac.
transcendo
) samego siebie i świata rzeczy
w dążeniu do Absolutu stanowi religijny cel człowieka i uzasadnienie przestrzegania norm moralności
chrześcijańskiej.
4. Kanta etyka wolno
ś
ci i prawa
.
[wg rozdz. 5 w Dobro, zło i medycyna – K. Szewczyk, >str.217 w Etyka i deontologia lekarska – K. Szewczyk,
rozdz. 3 w Etyka lekarska – R. Gillon]
3
Opracowanie: Łukasz Mokros
2012
[wg Dobro, zło i medycyna – K. Szewczyk]
Wg Kanta człowiek jest mieszkańcem dwóch światów: fenomenalnego świata konieczności
i intelektualnego królestwa wszystkich istot rozumnych, do których wartości aprioryczne nie docierają. Kant
postuluje więc przyjęcie idei rozumu, zakładające, że wolność jest własnością woli każdej natury rozumnej.
Doświadczenie wolności bierze początek w woli podmiotu działającego oraz zmienia w praktyce
zachowanie, czyniąc nad jednostkami autonomicznymi w decyzjach. Jednocześnie dochodzi
do utożsamienia woli z rozumem.
Usytuowanie człowieka na granicy dwóch światów czyni ludzką wolę subiektywnie niedoskonałą,
dla której prawa rozumu są przymusem (nakazy, imperatyw kategoryczny). Wola istot rozumnych ma
zdolność samo nakłaniania się do czynu zgodnego z jej przedstawieniem prawa. Wola, działając, ma jakiś
cel. Jeżeli cel dany jest przez rozum, wówczas pochodzi z obszaru wolności. Najwyższym celem działań
woli jest rozumna natura mieszkańców królestwa wolności. Rozumność natury czyni z nich (nas) osoby.
Każda istota rozumna podlega prawu, które stanowi – jest jego przedmiotem i podmiotem, a także
najwyższym celem postępowania moralnego. Czyn moralnie dobry jest postępowaniem stojącym na straży
autonomii i godności kaŜdej istoty rozumnej, czyn niedozwolony narusza człowieczeństwo i spycha osobę
na poziom rzeczy królestwa konieczności.
[wg Etyka i deontologia lekarska – K. Szewczyk]
Kant – człowiek jest wyposażony w zasady a priori (wspólne wszystkim ludziom formy porządkujące
materię zjawisk w przedmiotowy dla nas świat) – bez nich poznanie byłoby niemoŜliwe. Zasady te
dzielą się na:
•
czyste formy zmysłowości (porządkujące zjawiska w czasie i przestrzeni)
•
kategorie intelektu (najwaŜniejsze: zasada substancji – scalająca czasoprzestrzennie
uporządkowane fenomeny w przedmioty oraz kategoria przyczynowości – zestawiająca przedmioty w
ciągi przyczynowo-skutkowe)
Człowiek posiada umysł (rozsądek – funkcja warunkująca proces poznania, rozum – funkcja
filozoficzna, zdolność wyciągania wniosków wybiegających poza obszar doświadczalno-poznawczy w
dziedzinę bytu absolutnego) i zmysły – wyposażone w zasady aprioryczne (warunek dlaczego
doświadczenia i nie wywodliwe z niego). Porządek wywodzi się z umysłu, który aktywnie kształtuje świat
przedmiotowy (ale! człowiek jako podmiot poznający jest ograniczony). Życie w dobru i czynienia dobra to u
Kanta. Życie rozumne i postępowanie zgodnie z prawem moralnym, wywiedzionym z własnego rozumu.
Imperatyw kategoryczny
: „Postępuj tylko wg takiej maksymy, dzięki której możesz zarazem chcieć,
żeby stała się powszechnym prawem. Obowiązkiem człowieka, jako jedynego bytu w świecie obdarzonego
rozumem i wolą, jest działanie zgodne z własną rozumnością, zgodnie z prawem stanowionym przez własny
rozum. Istota obowiązku polega na bezwarunkowym podporządkowaniu się prawu moralnemu. To poczucie
obowiązku skłania nas do postępowania moralnego (Ŝywione przez dobrą wolę pragnienie
podporządkowania się prawu moralnemu). Prawo moralne jest wyrazem ludzkiej rozumności.
Imperatyw
praktyczny
– „Postępuj tak, byś człowieczeństwa tak w twej osobie, jako też w osobie każdego innego
używał zawsze zarazem jako celu, nigdy tylko jako środka”.
[wg Etyka lekarska – R. Gillon]
podsumowanie:
Źródłem najwyższego prawa moralnego jest fakt, że podmiot rozumny ze swej natury posiada
absolutną wartość moralną, co czyni ją obywatelem państwa celów samych w sobie. Podmioty racjonalne
nie tylko uznają samych siebie za cele same w sobie, ale za wymagające odpowiedniego szacunku cele
same w sobie uznają wszystkie inne istoty racjonalne.
5. Rodzaje godno
ś
ci. Kanta uzasadnienie godno
ś
ci osobowej.
[wg Internet]
W etyce współczesnej wyróżnia się trojakie rozumienie pojęcia "godność":
•
godność ludzką, zwaną też godnością osobową lub człowieczeństwem
•
godność własną (indywidualną) lub osobistą
•
godność zawodową (społeczną)
4
Opracowanie: Łukasz Mokros
2012
Godność osobowa
przysługuje każdej bez wyjątku jednostce ludzkiej z tej racji, że jest ona
człowiekiem. Każdy człowiek stanowi więc nieredukowaną do żadnego innego dobra wartość samą w
sobie. Tę właśnie myśl wyraża
drugie ze sformułowań imperatywu kategorycznego Kanta
. Brzmi ono
następująco:
"Postępuj tak, abyś człowieczeństwa tak w tej osobie, jako też w osobie każdego innego używał
zawsze zarazem jako celu, nigdy tylko jako środka".
Godność własna jednostki ludzkiej
sprowadza się do poszanowania i ochrony jej własnej tożsamości
moralnej przez nią samą. Tożsamość moralną nadają jednostce akceptowane przez nią wartości.
Jednostka zatem działając w sytuacji wyboru moralnego zgodnie z uznawanymi przez nią
wartościami, zachowuje zarazem godność osobistą i tożsamość moralną. Godność tego typu oznacza, że
człowiek jest odpowiedzialny przed sobą i za siebie samego. Karą za nieodpowiedzialne postępowanie jest
tu przede wszystkim utrata własnej tożsamości moralnej i - w konsekwencji - utrata szacunku dla siebie.
Godność zawodowa
- nazwana także godnością społeczną, pełnioną przez daną jednostkę. Rola
społeczna w deontologicznym, a więc dotyczącym powinności rozumieniu to - "wzór zachowania, to zespół
postulatów odnoszących się do jednostki ze względu na zajmowaną przez nią pozycję w społeczeństwie".
Wiele z tych postulatów jest normami etycznymi. Wybór zawodu powinien być świadomą i odpowiedzialną
decyzją etyczną.
Prawo moralne u
Kanta
wyznaczane jest przez autonomiczny rozum praktyczny, czyli także przez
wolę. Rozum ten jest utożsamiany z
człowieczeństwem
, czyli godnością osobową - coś co wyróżnia
jednostkę spośród reszty świata, ale także czyni ją podmiotem działania prawa moralnego, czyli człowiek
jest
wartością autoteliczną
- celem samym w sobie. Wyrazem tego jest nieco inne sformułowanie
imperatywu kategorycznego, tzw.
imperatyw praktyczny
:
„Postępuj tak, byś człowieczeństwa tak w twej
osobie, jako też w osobie każdego innego używał zawsze zarazem jako celu, nigdy jako tylko jako środka.”
6. Dobro moralne a u
ż
yteczno
ść
. Czy normy moralne powinny obowi
ą
zywa
ć
bezwarunkowo? (Kant, Mill).
[wg Etyka i deontologia lekarska - K. Szewczyk, The Moral Landscape - Sam Harris]
U
Kanta
podstawą dla norm moralnych jest sformułowany przez niego
imperatyw kategoryczny
,
czyli
bezwzględny, zwany również rygorystycznym. Zgodnie z nim ludzie powinni postępować tak jakby chcieli
żeby ich działania stały się powszechnie obowiązującym prawem. Na tym ma polegać rozumność
człowieka i ściśle związane jest z nią formułowanie norm moralnych - rozum praktyczny kieruje wolą
jednostki ludzkiej: tworzy te prawa, a wola się im podporządkowuje, bo pragnie dobra. Wolna wola oznacza
zatem u Kanta wolę czynienia dobra. Czyli każdy rozumny człowiek pragnie tego samego, bo postępuje
według takiego samego prawa moralnego wywiedzionego z immanentnej istoty rozumu praktycznego.
A zatem prawa moralne są w ujęciu Kanta bezwarunkowe.
Podejście proponowane przez
Milla
jest zupełnie inne, bowiem mówi ono o tym, że kryterium
wartości moralnej nie jest bezwzględne, ujęte metafizycznie, ale jest nim
zasada użyteczności
- tworzenie
jak największej sumy szczęścia dla całego społeczeństwa - wywodzi się zatem z doświadczenia. Człowiek
nie odpowiada za same czyny i swoje pobudki, a jedynie za ich skutek, czyli niejako „produkowanie”
przyjemności. Podejście takie uzasadnia na przykład zabójstwo - pod warunkiem, że zapobiegło ono
śmierci większej liczy osób.
Moim zdaniem pewne normy moralne (w zasadzie ich większość) powinny być powszechnie
akceptowane i traktowane jak
fakty
.
W określaniu tych faktów swoją rolę ma nauka. Nawiązując do Kanta,
człowiek zmysłami poznaje świat (rozum teoretyczny) i ocenia różne zjawiska w kategoriach dobra i zła
(rozum praktyczny), czyli jego wiedza o dobrobycie, szczęściu jest zawarta w świadomości. Nasza
świadomość jest kształtowana jednak nie tylko przez przemyślenia, ale też doświadczenia (element
empirystyczny!), kulturę, religię itp. Ciągle jest to jednak ta sama świadomość, którą można rozpatrywać
jako czynność mózgu. Ta z kolei jest obiektem badań różnych dziedzin - psychologii, psychiatrii,
neurobiologii i wielu innych. Zgodnie z metodą naukową istnieje możliwość żeby obiektywnie, badając
czynność mózgu stwierdzić jakie zachowania czynią człowieka (i całą ludzkość) szczęśliwym, żyjącym w
dobrobycie. Można to powiązać z utylitaryzmem Milla, gdzie czyny moralnie słuszne to takie, które służą
tworzeniu szczęścia, jednak tutaj nie ma możliwości dopuszczenia do takie absurdu jak zabójstwo w imię
większego dobra.
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]