farmakologia wyklad1 farmakologia ogolna, Farmacja
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
FARMAKOLOGIA – WYKŁAD1
Farmakologia ogólna
farmakologia
pharmacon (=lek)
logos (=nauka)
! Podział farmakologii:
farmakodynamika
– naukaozmianachczynnościorganizmupodwpływemlekuimechanizmachdziałania
leku
farmakokinetyka
– naukaolosachlekuworganizmieorazotymjaklekwpływanaorganizm
farmakoterapia
– naukaozastosowaniuterapeutycznymleków
farmakologia kliniczna
– naukaometodachbadańidziałaniulekównaorganizmczłowiekazdrowego
oraz chorego
farmakogenetyka
– naukaowpływieczynnikówdziedzicznychnadziałanieleków
farmakologia rozwojowa
– pediatrycznaigeriatrycznadotyczydzieciiosóbstarszych
farmakosologia
– naukaoniepożądanychefektachdziałanialeku
chronofarmakologia
– naukaodziałaniulekówwzależnościodrytmudobowego
toksykologia
– naukaotruciznachskutkachichdziałaniaoleczeniuizapobieganiuzatruciu
receptura
– naukaopostaciachlekuichzapisywaniuisposobachprzyrządzania
! Definicja leku:
Lek
– substancja pochodzenia roślinnego zwierzęcego lub powstała w syntezie chemicznej bądź
biotechnologicznejktórapoprzedostaniusiędoorganizmułączysięodpowiednimireceptoramiwwynikuczego
dochodzidopobudzenialubhamowaniaczynnościkomóreknarządóworganówodwracalnie (w przypadku
efektunieodwracalnegomamydoczynieniaztrucizną)
! Źródła leków:
zwierzęta(hormonynpinsulinaACTH)
rośliny(nprumianekchmiel)
minerały
synteza chemiczna
mikroorganizmy, synteza biotechnologiczna
leki rekombinowane np. insulina z bakteriami, ludzka rekombinowana erytropoetyna, tkankowy
aktywator plazminogenu
! Drogi podania leków:
miejscowe
wewnętrzne
doustnie
podjęzykowo
doodbytniczo, dopochwowo
parenteralnie
domięśniowodordzeniowodootrzewnowo
! Rodzaje działania leków:
działanieprzyczynowe(etioterapeutyczne)– usunięcieprzyczynychoroby
działanieobjawowe(symptomatyczne)– usunięcielubzłagodzenieobjawówchorobowych
działanieośrodkowe– działanielekówbezpośrednionakomórkiOUNpowchłonięciusięichdokrwioobiegu
działanieobwodowe– działanienainnetkankipozaOUNzwłaszczanazakończeniareceptorówobwodowego
układunerwowego
działaniemiejscowe– działanielekówwmiejscuichpodania
działanieogólne(systemowe)– działanielekówpoichwchłonięciudokrwioobiegu
działanie wybiórcze – niektóre leki podawane w małych dawkach oddziałują wyłącznie na czynność
określonychnarządów
akrytocyna – działaniewyłącznienamacicękobietyciężarnejpoporodzienawrażliwośćsię
kończy
! Mechanizm działania leków:
jesttosposóboddziaływanialekuzeskładnikamiżywegoorganizmwwynikuczegodochodzidowyzwolenia
efektu farmakologicznego
wyróżniamy2głównemechanizmydziałania
mechanizmbiochemicznyktóregoistotasprowadzasiędoteoriireceptorowej
mechanizm fizykochemiczny (chlorek etylu – niskatemperaturachłodzizbolałemięśnie)
receptor
(farmkoreceptor) – określonastrukturabiogazyposiadającawłaściwościswoistegowiązaniasięz
cząsteczkamileku
wyróżniamy2głównetypyreceptorów
jonotropowe
regulująceprzepływjonówprzezkanałyjonoweczyliichdziałanie
metabotropowe
działające za pomocą tzw wtórnego przekaźnika a będące rodzajem mechanizmu
spustowego
przyłączenie leku (agonisty) do tego receptora uruchamia kolejne etapy procesu
biochemicznego i reakcje farmakologiczną (działanie poprzez podwyższenie lub
obniżeniestężeniacAMPcyklfosfatydyloinozytolowywpływnagospodarkęwapniową)
aktywność wewnętrzna leku
– zdolnośćlekudopobudzaniareceptoraiwyzwalaniaefektufarmakologicznego
agonista
– lekmającypowinowactwodoreceptoraiaktywnośćwewnętrznąwnastępstwieczegodochodzido
wyzwoleniaefektufarmakologicznegowkomórce
antagonista
– związekmającypowinowactwodoreceptoraleczniemającyaktywnościwewnętrznejprzezco
powodujeonblokowaniereceptoraiuniemożliwiawyzwalanieefektuwłaściwymagonistom(antagonizm
kompetycyjny)
efekt allosteryczny
– zmianakonfiguracjiprzestrzennejreceptorapodwpływemleku
aktywacja allosteryczna – zwiększeniepowinowactwadoagonisty
hamowanie allosteryczne – zmniejszenie powinowactwa do agonisty
mechanizm wyzwalania efektu farmakologicznego:
teoria okupacyjna – lekdługowiążesięzreceptorem
teoria dynamiczna – efektkrótki(npnitrogliceryna)
punkty„uchwytu”leków
target (cel) – miejscewktórymdziałalektakimipunktamisą
enzymy i koenzymy – większośćlekówbezpośredniolubpośredniowpływanaaktywność
enzymówhamująclubpobudzająctenparametr
substraty – niektórelekieliminujązprocesówbiologicznychokreśloneskładniki ustrojowe (np.
mocznik)
kwasy nukleinowe – niektórelekizmieniająfunkcjekomórkowepoprzezwpływnakwasy
nukleinowe
! Zależność działania leku od dawki:
efekt farmakologiczny leku
– zmianaczynnościkomórkinarządówczycałegoorganizmupodwpływemleku
aktywność leku
– właściwośćwyzwoleniaokreślonegoefektuprzezokreślonądawkęleku
intensywność działania leku
– właściwośćwyzwoleniamaksymalnegoefektuokreślonejwielkości
dawka minimalna
– najmniejszadawkalekuwywołującaefektfarmakologiczny
dawka maksymalna
– największadawkalekuktóramożebyćstosowanawlecznictwie
dawka efektywna
– dawkawywołującaokreślonyefektfarmakologiczny
wskaźnik leczniczy (indeks terapeutyczny)
– stosunek dawki wywołującej objawy toksyczne lub śmierć
organizmu do dawki leczniczej
siładziałanialekujestwprostproporcjonalnadoilościlekuwprowadzonegodoorganizmu(dawkileku)– np.
fenobarbital:
10 mg – działanieuspokajające
100 mg – działanienasenne
200 mg – działaniep/drgawkowe
> 300 mg – działanietoksyczne
1g – śmiertelne
! Inne pojęcia farmakologiczne:
tachyfilaksacja
– zjawiskoszybkiegowygaszaniadziałanialekunpprzydożylnympodaniuefedrynynastępuje
coraz słabszy wzrost ciśnienia tętniczego krwi aż do całkowitego zaniku reakcji mięśniówki naczyń
krwionośnych
tolerancja
– proces podobny do tachyfilaksacji, leczrozwijającysięwolniejdouzyskaniatejsamejreakcjistaje
siękoniecznestosowaniecorazwiększychdawekleku
kumulacja
– gromadzeniesięlekuworganizmiezjawiskoswoistedlaniektórychzwiązkówprocesten
zachodzi w przypadku podania leku w zbyt krótkichodstępachczasutakżeorganizmniepotrafiwydalić
poprzedniejdawkilekuprzedpodaniemnastępnej
nadwrażliwość na lek
– zjawiskouwarunkowanegenetycznielubnabytewystępujenatleuczuleniowymu
osóbzwrodzonąskłonnościądoreagowaniawsposóbgwałtownynietypowynaminimalnenawetdawki
lekównadwrażliwośćnalekuwystępujeczęstoupacjentówzchorobamialergicznymi
idosynkrazacja –
stanzwiększonejodczynnowościorganizmunaokreślonyzwiązekchemicznyjesttozależna
odilościleku reakcjaorganizmuiwynikaznieprawidłowościprzemianbiochemicznychlekuworganizmie
stantenuwarunkowanygenetycznielubnabytyróżnisięzasadniczoodobjawówuczuleniowychprzyktóryc
dochodzi do reakcji Ag – przeciwciało
farmakokinetyka
farmakodynamika
uwalnianie (distribution)
wchłanianie(absorbation)
dystrybucja (distribution)
metabolizm (metabolism)
wydalanie (elimination)
wiązaniezreceptorem
działanieleku
! Wchłanianie:
większośćlekówwykazujedziałaniepodostaniusiędoustroju – wyjątekodtejregułystanowiąkremybądź
maścistosowanemiejscowonaskórębądźśrodkiprzeczyszczające
abysubstancjawykazaładziałaniefarmakologicznemusiwniknąćdoorganizmumożebyćpodanaróżnymi
drogami:
doustnie
parenteralnie (dordzeniowo, dootrzewnowo)
dokomorowo, dordzeniowo, dopochwowo
substancjamusipokonaćlicznebarieryworganizmie– barierylipidoweczyteżbłonybiologiczne(ściany
jelitaściananaczyńkrwionośnychbarierakrew-mózgbłonykomórkowe)
czynnikiwpływającenawchłanianie
właściwościleków
masacząsteczkowasubstancji
stopieńdysocjacji
lipofilność
postaćleku
stan pacjenta
obecnośćirodzajpożywieniawżołądku
pasażjelitowy
przepływkrwiprzezjelita
pHwżołądku
schorzenia przewodu pokarmowego
transportprzezbłonykomórkowe
dyfuzjaprzezszczelinypomiędzykomórkami(kłębuszkinerkowe=68kDakapilarny=30kDa)
transportprzezbłonykomórkowe
dyfuzjaprzezpory(bardzomałecząsteczki)
wspomagany (specyficzny, ograniczony – Fe w jelitach, L-DOPAprzezbarierękrew-
mózg)
pinocytoza (insulina w OUN, toksyna botulinowa w jelitach)
dyfuzjapoprzezlipidybłonykomórkowej(zależyodpowierzchnigradientusubstancji
towarzyszących)
energia
dyfuzja przezkanałyprzyudzialetransport
jonowe nośników
aktywny
! Kompartment:
obszarkinetyczniejednorodnytzntakinaktórymlekrozmieszczasięrównomiernieztakimsamym
stężeniemwdanymmomencieczasowym
pojęciekompartmentumacharakterczystofunkcjonalnyprzeważnieniezwiązanyzokreślonymobszarem
anatomicznym
układjedno- i wielokompartmentowy:
układjednokompartmentowy– podany lek ulega jednolitemu rozproszeniu w organizmie
układwielokompartmentowy– leknagromadziłsięnptylkowukładziekrążenia
! Wiązanie leków z białkami:
OSOCZE
lekzwiązanyzbiałkiem
TKANKI
lekzwiązanyzbiałkiem
wolnaczęśćleku
wolnaczęśćleku
albuminy (60%)
γ-globuliny (18%)
α-globuliny (12%)
β-globuliny (10%)
ligandyna – wątrobanerkijelita(kortykosteroidy)
DNA – cytostatyki
melanina, pochodne fenotiazyny, efedryna
tkanka kostka - tetracykliny
oczyminformujestopieńwiązaniazbiałkami?
silnewiązaniesięlekuzbiałkami
dużadawkapoczątkowa(inicjująca)
mniejszedawkipodtrzymujące
wypieranie leku A z połączeńzbiałkamiprzezlekB
szczególnieniebezpiecznewprzypadkulekówomałymindeksieterapeutycznym
np. wypieranie warfaryny przez fenylobutazon
stężeniefenylobutazonumg/l %warfarynyzwiązanej
0
97,4
teikrytycznymobjawemsąkrwotoki
50
79,3
100
70,6
150
62,5
przyczynyprowadzącedozmianwwiązaniulekuzbiałkami
spadekstężeniaalbumin
niedożywienie
marskośćwątroby
oparzenia
zespółnerczycowy
niewydolnośćnerek
nadczynnośćtarczycy
obniżeniestężeniakwaśniejα
1
-glikoproteiny
doustneśrodkiantykoncepcyjne
marskośćwątroby
podwyższeniestężeniaalbumin
niedoczynnośćtarczycy
podwyższeniestężeniakwaśniejα
1
-glikoproteiny
reumatoidalnezapaleniestawów
choroba Cohna
oparzenia
otyłość
! Metabolizm leków:
zachodzigłówniew
wątrobie
osoczu krwi
świetleprzewodupokarmowego
ścianiejelita
płucach
efektpierwszegoprzejścia
leki podane doustnie dostają się do krwioobiegu niemal wyłącznie przez układ krążenia
wrotnegoprzezcocaławchłoniętadawkalekuprzechodzinajpierwprzez wątrobę
wwątrobielekipoddanesądziałanieenzymówmetabolicznychtznułamekdawkizostaje
„wyekstrahowany”zkrwiiulegaprzemianomzanimdostaniesiędokrążeniaogólnegoco
ewidentnieobniżajegodostępnośćbiologiczną
typy reakcji biotransformacji:
reakcje I fazy:
zmianyaktywnościleków
utworzeniegrupchemicznychumożliwiającychprzeprowadzeniereakcjiIIfazy
reakcje hydrolizy, oksydacji, redukcji
reakcje II fazy:
sprzęganiezkwasemglukuronowymsiarkowymglukozągrupamimetylowymiresztą
acetylowiglicynąkwasemglutaminowym
powodująspadekaktywnościlekuspadeklipofilowościwzrosthydrofilowościprzez
reakcje pozamikrosomalne:
esterazy
dehydrogenazy
czynnikiwpływającenametabolizm
wiek pacjenta:
noworodki
ludzie starsi
płeć
progesteron – hamuje procesy glukuronizacji
estradiol – hamuje procesy hydroksylacji
kortyzon
stan pacjenta
chorobywątrobyinerek
dieta
brakbiałkawpożywieniu
! Wydalanie:
zachodzigłówniezmoczem
filtracja kłębuszkowa – związki chemiczne o małej masie cząsteczkowej <25kDa ulegają filtracji
połączeniazbiałkaminiesąfiltrowane
wydzielanie kanalikowe – procesaktywnydlakationówianionów
bierna reabsorpcja – lipofilnezwiązkiprzenikająprzezkanalikinerkowe
wpływpH
związkio charakterze słabychkwasów– wmoczukwasyniesązjonizowaneulegająszybkiemu
wchłonięciu
związkiocharakterzesłabychzasad– wmoczusązjonizowane
wpływlipofilnościipHnawchłanianie
[ Pobierz całość w formacie PDF ]