erystyka.-sztuka-prowadzenia-sporow-(twarda-oprawa) full version, ebooki
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
podstawa wszelkiej dialektyki
1
Uogólnienie. Sprawić, by twierdzenie
przeciwnika przekroczyło swą natural-
ną granicę, zinterpretować je jak najo-
gólniej, nadać mu jak najszerszy zakres i uczynić prze-
sadnym; natomiast własne twierdzenie ograniczyć
maksymalnie co do sensu, zadbać o to, by miało ono jak
najwęższy zakres, albowiem im ogólniejszy charakter
posiada poszczególne twierdzenie, tym częściej zostaje
ono zakwestionowane. Środkiem zaradczym jest ścisłe
sformułowanie
puncti
30
bądź
status controversiae
31
.
PRZYKŁAD 1.
Powiedziałem: „Anglicy są
pierwszym narodem w dziedzinie dramatu”. Prze-
ciwnik postanowił zastosować instancję i odparł:
„Jak wiadomo, w muzyce, a więc także w dzie-
dzinie opery, nie zdołali oni niczego dokonać”.
Odparłem atak przypomnieniem, „iż muzyka
nie mieści się w pojęciu dramaturgii, to ostatnie
30
Punktu —
przyp. red.
31
Stanu sporu —
przyp. red.
42
podstawa wszelkiej dialektyki
obejmuje bowiem tylko tragedię i komedię”, o czym
mój adwersarz doskonale wiedział, ale po prostu
spróbował tak uogólnić moje twierdzenie, ażeby
dotyczyło ono wszelkich inscenizacji teatralnych,
a więc także operowych, a więc również muzycz-
nych, i uczynił to, by zapewnić sobie nade mną
zwycięstwo. Niech natomiast własne twierdzenie
zostanie zawężone bardziej, niż to leżało w na-
szym pierwotnym zamiarze — o ile użyte słowa
pozwalają na taki zabieg.
PRZYKŁAD 2.
A mówi: „Traktat pokojowy
z 1814 roku przywrócił niezależność również
wszystkim niemieckim miastom hanzeatyckim”.
Z ust B pada
instantia in contrarium
, iż Gdańsk
został przez ten traktat pozbawiony niezależno-
ści przyznanej przez Bonapartego. Dyskutant
A ratuje się tak oto: „Powiedziałem: »wszystkim
niemieckim miastom hanzeatyckim«, a Gdańsk
był polskim miastem w Hanzie”. Tego fortelu
uczy już Arystoteles w
Topikach
(VIII, 12,11).
PRZYKŁAD 3.
Lamarck (
Philosophie zoologi-
que
) odmawia polipom wszelkich odczuć, po-
43
podstawa wszelkiej dialektyki
nieważ te zwierzęta nie mają nerwów. Wszakże
niewątpliwie postrzegają one, przenosząc się
bowiem z gałęzi na gałąź, podążają tam, skąd
pada światło, a ponadto dopadają łupu. Dlate-
go też uważano, że masa nerwów rozkłada się
u nich równomiernie w masie całego ciała, nie-
jako stapia się z nią; polipy zapewne postrzega-
ją, ale brak im odrębnych narządów zmysłów.
Ponieważ to domniemanie przeczy założeniu
Lamarcka, jego argumentacja przedstawia się
tak oto: „Wszystkie części ciała polipa musiałyby
w takim przypadku posiadać zdolność do wszel-
kich odczuć, a także do poruszania się, wyraża-
nia woli, myślenia; polip byłby więc w każdym
punkcie swego ciała obdarzony wszystkimi
narządami najdoskonalszego zwierzęcia, każ-
dy punkt mógłby widzieć, czuć zapach i smak,
słyszeć itd., a nawet myśleć, formułować sądy
i wnioski — każda cząstka jego ciała byłaby
doskonałym zwierzęciem i polip jako taki góro-
wałby nad człowiekiem, ponieważ każda cząst-
ka organizmu polipa posiadałaby te zdolności,
którymi dysponuje człowiek, o ile jest istotą
44
podstawa wszelkiej dialektyki
w pełni ukształtowaną. Ponadto nic nie stałoby
na przeszkodzie, aby to, co twierdzi się o poli-
pie, odnieść również do istoty najmniej dosko-
nałej, a mianowicie do monady, oraz do roślin,
które wszak także żyją, itd.”. Autor używający
takich dialektycznych forteli daje do rozumie-
nia, że w głębi ducha ma świadomość niesłusz-
ności własnych argumentów. Skoro bowiem
powiedziano: „cały ich organizm wykazuje
wrażliwość na światło, funkcjonuje więc tak,
jakby posiadał nerwy”, przypisuje on całemu
ciału umiejętność myślenia.
2
Posłużyć się homonimią, aby sformu-
łowane twierdzenie odnieść do czegoś,
co z kwestią, o której jest mowa, wiąże się
poprzez identyczne słowo, a poza tym ma z nią niewiele
albo zgoła nic wspólnego, następnie zaś w błyskotliwy
sposób obalić owo twierdzenie, ażeby uchodzić za tego,
45
[ Pobierz całość w formacie PDF ]