epiktet encheiridion, Inne
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Encheiridion
Epiktet
1.Zwszystkichrzeczyjednes¡odnaszale»ne,drugieza±niezale»ne.Zale»nes¡od
nas:s¡dy,pop¦dy,pragnienia,odrazyijednymsłowem—towszystko,cojestnaszym
dziełem.Niezale»nenatomiasts¡odnas:ciało,mienie,sława,godno±ciijednymsłowem
—towszystko,coniejestnaszymdziełem.Idlategoterzeczy,któreodnaszale»¡,z
naturys¡wolneiniepodlegaj¡»adnymzakazomaniprzeszkodom,tenatomiast,które
odnasniezale»¡,nieprzedstawiaj¡»adnejwarto±ci,spełniaj¡słu»ebn¡rol¦istanowi¡
cudz¡własno±¢.Pami¦tajzatem,»eje±lirzeczysłu»ebneznaturyzaczynaszuwa»a¢za
wolne,acudzezawłasne,samsi¦zaprz¦gnieszwniewol¦,b¦dzieszrozwodziłskargii
»ale,doznawałniepokoju,miotałzłorzeczeniazarównonabogów,jakinaludzi.Je»eli
jednaktotylko,cotwoje,uwa»a¢b¦dzieszzaswoj¡własno±¢,iprzeciwnie—to,cojest
cudz¡własno±ci¡—zaprzynale»ne,jakjestwrzeczywisto±ci,dokogo±innego,wtedy
niktnigdynieb¦dzienaciebiewywierałprzymusu,niktnieb¦dziesprawiałciprzeszkód,
anitysamnieb¦dziesznikomuzłorzeczył,nikogooskar»ał,niczegozgołaczyniłwbrew
swojejwoli,niktniewyrz¡dzicikrzywdy,wnikimnieb¦dzieszmiałwroga,bote»i
niczegoniedoznasz,cobyrzeczywi±cieszkodliwebyłodlaciebie.
Azatemje»elid¡»yszdoosi¡gni¦ciatakwielkichdóbr,pami¦tajotym,»eniejestci
wolnozmiernymnakłademwysiłkubra¢si¦dotakwzniosłegodzieła,ale»emusisz
jednychrzeczyraznazawszesi¦wyrzec,drugich—chwilowoponiecha¢.Je»elijednak
zechceszposi¡±¢tewielkiedobra,ajednocze±nieigodno±cipiastowa¢iopływa¢wbogac-
twa,bardzomo»liwe,»eniezdob¦dziesznigodno±ci,nibogactw,atodlatejprzyczyny,
»ed¡»yszdoosi¡gni¦ciadóbrwy»szegorz¦du,aju»zcał¡pewno±ci¡niedopniesztego,
przezcojedynierodzisi¦wolno±¢iszcz¦±cie.
Staraj»esi¦tedyka»demugwałtownemuwyobra»eniunatychmiastprzeciwdziała¢,tak
mówi¡c:„Jeste±tylkowyobra»eniem,czcz¡mar¡rzeczy,któr¡przedstawiasz”.Nast¦pnie
zbadajowowyobra»enieioce«jegowarto±¢wedletakichprawideł,jakieposiadasz,a
przedewszystkiminadewszystkowedletegoprawidła,czyprzedstawiaonorzeczyod
naszale»ne,czyniezale»ne.Ije±liprzedstawiarzeczjak¡±,któraniejestodnaszale»na,
zmiejscawypowiadajswezdanie:„Nicanicmnietonieobchodzi!”
2.Pami¦tajotym,»epragnieniemamici¦obietnic¡zdobyciadobra,któregopo»¡dasz,
aodrazamamici¦obietnic¡unikni¦ciazła,przedktórymsi¦wzdrygasz,oraz»eten,kto
wpragnieniudoznajezawodu,jestnieszcz¦±liwy,aten,ktowodrazieponosipora»k¦
—godnypolitowania.Je»elizatemtegotylkounikasz,cozgodniezesw¡natur¡jest
0
Disclaimer: Reformat ze strony:
encheiridion.htm
(izwieluinnych
)
1
,
2
wtwojejmocy,niedo±wiadczyszzgołaniczego,doczegoczujeszodraz¦.Je»elijednak
unikaszchoroby,±miercialboubóstwa,doznaszbolesnegozawodu.Azatemwyple«ze
siebieodraz¦dowszelkichrzeczy,któreznaturynies¡odnaszale»ne,askierujj¡ku
tymjedynie,któreznaturys¡odnaszale»ne.Pragnienienatomiastzdławnapocz¡tek
wsobiedoszcz¦tnie.Je»elibowiempragn¡¢b¦dzieszrzeczy,którenies¡odnaszale»ne,
zkonieczno±cimusiszsi¦czu¢nieszcz¦±liwy.Cosi¦znówtyczyrzeczy,któres¡odnas
zale»ne,tonarazieniejestcijeszczezupełniewiadomo,jakichtospo±ródnichgodzisi¦
tobiepo»¡da¢.Wolnocitylkodojednychrzeczyd¡»y¢,adrugichunika¢,zespokojem
jednak»e,zogl¦dn¡rozwag¡,zopanowaniem.
3.Pami¦tajotym,»eby±przyka»dejrzeczyb¡d¹rozweselaj¡cejnaduszy,b¡d¹przy-
nosz¡cejpo»ytek,b¡d¹wzbudzaj¡cejupodobanie—zawszestawiałsobienast¦puj¡ce
pytanie:„Czymjesttarzeczwła±ciwie?”—Itaknaprzykład,je»elidzbanbudziwtobie
upodobanie,mówsobie:„Dzbanjestt¡rzecz¡,którabudziwemnieupodobanie”.Przeto
kiedytendzbansi¦stłucze,niezm¡citowtobiepokojuducha.Je»eliznowuserdecznie
całujeszswedzieci¦lub»on¦,mówsobie:„Całuj¦człowieka”.Przetokiedytenczłowiek
umrze,nieb¦dzieszrozpaczał.
4.Ilekro¢zamierzaszsi¦zabra¢dojakiego±dzieła,zastanówsi¦dobrze,cotomaby¢
zadzieło.Itakgdysi¦wybieraszdoła¹ni,bysi¦wyk¡pa¢,przywied¹sobienamy±l
towszystko,cosi¦tamdziejewła¹ni;»ejedniuciekaj¡cosiły,adrudzysi¦tłocz¡na
pot¦g¦,ainniobluzguj¡si¦wyzwiskami,ajeszczeinni—kradn¡,copopadnie.Iwten
sposóbzwi¦ksz¡r¦kojmi¡powodzeniadodziełasi¦we¹miesz,je»elizmiejscapowiesz
sobieotwarcie:„Jachc¦si¦wła¹niwyk¡pa¢,azarazemstrzecwolnejswejwoli,taki»by
działałazgodnieznatur¡”.Itaksamopost¦pujprzyka»dymdziele.Wtenbowiem
sposób,je±lijaka±przeszkodaniepozwolicisi¦wyk¡pa¢,natychmiastprzywołaszsobie
napami¦¢swezamierzenie:„Ale»japrzecie»nietylkowyk¡pa¢si¦chciałem,leczrównie»
strzeczarazemwolnejswejwoli,taki»bydziałałazgodnieznatur¡,jednak»eniepotrafi¦
jejustrzec,je»elisi¦b¦d¦oburzałnatowszystko,cosi¦przydarza”.
5.Niesamerzeczybynajmniej,alemniemaniaorzeczachbudz¡wludziachniepokój.I
taknaprzykład±mier¢niejest»adnympostrachem—wprzeciwnymrazietoiSokrates
miałbyoniejtakiewyobra»enie—alemniemanieo±miercijakoczym±strasznym,ono
todopieropostrachemsi¦staje.Ilekro¢tedyborykamysi¦ztrudno±ciamialbowpadamy
wniepokójlubsmutek,nikogonigdynieobwiniajmyoto,leczsiebiesamych,toznaczy
—naszewłasnemniemania.Wła±ciwo±ci¡bowiemczłowiekazgołanieobznajmionegoz
filozofi¡jestobwinia¢innychorzeczy,któreonsam¹leczyni;pocz¦±ciobznajmionego
—obwinia¢siebiesamego;wpełniobznajmionego—nieobwinia¢nisiebie,niinnych.
6.Nieszczy¢si¦z»adnejzaletycudzej.Gdybyko«,chc¡csi¦poszczyci¢,powiedział:
„Jestempi¦kny!”—rzecztabyłabyjeszczedozniesienia.Tynatomiastgdyby±,chc¡csi¦
poszczyci¢,powiedział:„Posiadampi¦knegokonia”—wiedz»etosobie,»eby±si¦szczycił
zzaletykonia.Jaka»jestzatemtwojawłasnazaleta?Czynienienale»ytegou»ytkuz
wyobra»e«.Aprzetoilekro¢wczynieniuu»ytkuzwyobra»e«post¦pujeszzgodniez
natur¡,wtedyitylkowtedymo»eszsi¦szczyci¢,bowtedydopierob¦dzieszsi¦szczyci¢
zjakiej±zalety,którajesttwoj¡własn¡zalet¡.
7.Podobniejakwczasiepodró»ymorskiej,kiedyokr¦tprzybijedobrzegu,mo»eszsobie
3
wprawdzienal¡dwysi¡±¢,byzaopatrzy¢si¦wwod¦,apodrodze,takdlarozrywki,
toipi¦kn¡muszelk¦,im¡tw¦podnie±¢,wszelakomusisznapami¦cimie¢okr¦t,słuch
bezustannienat¦»a¢,czyprzypadkiemniewołasternik,akiedyzawoła—musiszto
wszystkoporzuci¢,i»byci¦zwi¡zanegoniewrzuconojakbarananaokr¦t.Taksamo
rzeczmasi¦iw»yciu:Je»elizamiastpi¦knejmuszliim¡twyobdarzyłyci¦niebaurocz¡
»on¡i±licznymdzieci¦ciem,nicnieprzeszkadzaciwprawdzieradowa¢si¦nimi,wszelako
kiedyzawołasternik,biegnijczympr¦dzejnaokr¦t,pozostawiaj¡ctowszystkoiwi¦cej
nietroszcz¡csi¦onie.Aje±li±jestnadtostarcem,nieodchod¹nigdyodokr¦tuzbyt
daleko,»eby±mimowołaniasternikaniepozostałnal¡dzie.
8.Nieusiłujnagina¢bieguwydarze«doswojejwoli,alenaginajwol¦dobieguwydarze«,
a»ycieupłynieciwpomy±lno±ci.
9.Chorobajestwprawdzieprzeszkod¡dlaciała,aleniejestprzeszkod¡dlawoli,chyba
»ewolasamachcetego.Itakchromaniejestwprawdzieprzeszkod¡dlanogi,alenie
jestprzeszkod¡dlawoli.Iwtensposóbwiniene±sobierzeczwytłumaczy¢przyka»dej
spotykaj¡cejci¦przeciwno±ci,adojdzieszdoprzekonania,»ejestonazawszeprzeszkod¡
dlaczego±innego,tylkoniedlaciebiesamego.
10.Pami¦taj,»eby±wka»dejprzydarzaj¡cejsi¦tobieprzygodziezwracałpilnienasiebie
uwag¦ibadałszukaj¡c,jak¡te»sił¦maszwsobie,któr¡by±przeciwstawiłowejprzygo-
dzie.Itakje±lizobaczyszpi¦knegochłopcalubpi¦kn¡dziewczyn¦,potrzebn¡kutemu
sił¦znajdzieszwpow±ci¡gliwo±ci.Je»eliznowugrzbietpodci¦»aremcisi¦ugina,sił¦
t¦znajdzieszwwytrzymało±ci.Aprzeciwszyderstwomznajdzieszj¡wcierpliwo±ci.I
je±lib¦dzieszsi¦wdra»ałdotegosposobupost¦powania,niedaszsi¦porwa¢zmysłowym
wyobra»eniom.
11.Nigdyo»adnejrzeczyniemów:„Straciłem”,ale„Oddałem„.Zmarłocidzieci¦?To
znaczydzieci¦zostałooddane.Zmarłaci»ona?Toznaczy»onazostałaoddana.—„Tak,
ale»ograbionomniezwło±ci!”—Azatemiowewło±cizostałyoddane.—„Tak,ale»
łotremspodciemnejgwiazdyjestten,ktomnieztychwło±ciograbił!”—Acocina
tymzale»y,przezkogoDawcaza»¡dałodciebieichzwrotu?Wszak»enajakdługooddał
cijewposiadanie,troszcz»esi¦onie,takjednakjakorzeczb¦d¡c¡cudz¡własno±ci¡i
jaksi¦troszcz¡podró»niogospod¦,wktórejsi¦zatrzymali.
12.Je»elichceszczyni¢post¦pywm¡dro±ci,wybijsobiezgłowytegorodzajurachuby:
„Je»elizaniedbamswejmaj¦tno±ci,nieb¦d¦miał±rodkówdo»ycia”.„Je»elinieb¦d¦karał
swegoniewolnika,staniesi¦nicponiem”.—Lepsz¡jestbowiemrzecz¡,wyzwolonym
si¦stawszyodsmutkuistrachu,umrze¢zgłodu,ni»eliopływaj¡cwdostatki,»y¢w
niepokoju.Azdrugiejstronylepsz¡jestrzecz¡,»ebytwójniewolnikstałsi¦nicponiem,
ni»»eby±tybyłczłowiekiemnieszcz¦±liwym.Zróbzatempocz¡tekodrzeczydrobnych.
Wylej¡ciostatniekropleoliwy,ukradn¡ciresztkiwina?Przemówdosiebie:„Zatak¡
cen¦kupujesi¦wolno±¢odnami¦tno±ci,zatak¡cen¦—pogod¦ducha.Zadarmoprzecie»
niczegosi¦nienabywa„.Kiedyza±wołaszniewolnika,pomy±lte»sobie,»emo»enie
usłyszałontwegowołania,aje±linawetusłyszał—»emo»eniejestwstaniewykona¢
tego,czegoty»¡dasz.Wszelakoniedozwól»emutakporó±¢wpióra,i»bywjegomocy
byłozam¡ci¢wtobiepokójducha.
4
13.Je»elichceszczyni¢post¦pywm¡dro±ci,zgód¹si¦ztymcierpkimfaktem,»ew
sprawachzewn¦trznychuchodzi¢b¦dzieszzagłupcaibłazna,iniechciejnawetsprawia¢
wra»enia,»esi¦naczymkolwiekrozumiesz.Aje»elimimowszystkoniektórymniewydasz
si¦takimgłupcem,niedowierzajsamsobie!Wiedzbowiem,»enietakłatwopotrafisz
sta¢nastra»yswejwolnejwoli,abydziałałazgodnieznatur¡,ajednocze±nie—krz¡ta¢
si¦wokółrzeczyzewn¦trznych,alesił¡konieczno±ci,je±lisi¦troszczyszojedno,drugiego
musiszzaniecha¢.
14.Je»elipragniesz,bydziatkitwojei»onatwoja,iprzyjacieletwoi»ylii»ylibezko«ca,
tojeste±szale«cem.Albowiem»yczyszsobie,byrzeczyniezale»neodciebiezale»nesi¦
stały,atococudze,bystałosi¦twojewłasne.
Podobnieje»elipragniesz,bysyntwójniepopełniał»adnychbł¦dów,tojeste±głupcem.
¡daszbowiem,byuchybienianiebyłyuchybieniami,aleczym±innym.Je±linatomiast
niechceszwswoichd¡»eniachdozna¢zawodu,torzecztale»ywtwejmocy.Aprzeto
wtymsi¦zaprawiaj,cole»ywtwejmocy.Panemnadka»dym,człowiekiemjestten,
ktomawładz¦zarównou»yczy¢,czegokto±pragnie,jakizabra¢,czegoniepragnie.A
przetoktowolnymchcezosta¢,tenniechajanisi¦nierwiedorzeczy,anite»niechajnie
uciekaodrzeczy,któres¡zale»neodkogo±innego.Wprzeciwnymrazie—musista¢si¦
niewolnikiem.
15.Pami¦taj,»ew»yciuwiniene±si¦zachowywa¢jaknabiesiadzie.Postawi¡przedtob¡
wokółkr¡»¡c¡mis¦—wyci¡gnijr¦k¦iprzyzwoiciewe¹swoj¡cz¦±¢.Idziewruchdalej
—niezatrzymuj!Niedoszłajeszczedociebie—niewód¹zani¡zdalazłaknionymi
oczami,aleczekajspokojnie,a»tamisastanieprzedtob¡.Taksamosi¦zachowujwobec
dzieci,taksamowobec»ony,taksamowobecgodno±ci,taksamowobecbogactwa,a
stanieszsi¦kiedy±wprzyszło±cigodnymwpółbiesiadnikiembogów.Aje±liznowunawet
niesi¦gnieszr¦k¡pozastawioneprzedtob¡potrawy,wtedytoju»nietylkob¦dziesz
współbiesiadnikiem,lecznadtowspółrz¡dc¡bogów.Takbowiempost¦puj¡cDiogenesi
Heraklesiimpodobni,słuszniezostalinazwani—jako»ebylinimiwrzeczywisto±ci—
boskimim¦»ami.
16.Ilekro¢widzisz,»ekto±wełzachismutkutonie,poniewa»jegodzieckoudałosi¦w
podró»albo»estraciłswójdobytek,niedajsi¦owładn¡¢wyobra»eniu,Jakobyterzeczy
zewn¦trznebyły¹ródłemjegonieszcz¦±cia,alenatychmiastt¦my±lprzyzwijsobiena
pomoc:„Toprzecie»niesamowydarzeniegogn¦bi(kogoinnegoprzecie»ononiegn¦bi),
alemniemanie,jakietenczłowiekmaonim”.Wszelakoanisi¦wa»zwraca¢doniego
zesłowamipociechy,aju»tymbardziej—współczuj¡coznimrazemj¦cze¢,cowi¦cej,
strze»si¦,»eby±nawetwduchuniej¦czał.
17.Pami¦taj,»ejeste±aktoremgraj¡cymrol¦wwidowiskuscenicznym,adotegow
takimwidowisku,jakiespodobałosi¦dramaturgowiuło»y¢:wkrótkim—je»elikrótkie,
wdługim—je»elidługie.Je»elichciał,»eby±grałrol¦»ebraka,starajsi¦it¦rol¦po
mistrzowskuodegra¢.Itaksamosi¦staraj,kiedycipowierzyrol¦chromego,monarchy
alboszaregoobywatela.(Twoj¡bowiemjedyniejestrzecz¡powierzon¡cirol¦odegra¢
pi¦knie,samwybórnatomiastrolijestspraw¡kogoinnego).
18.Kiedykrukzłowieszczozakracze,niechajnieogarniaci¦trwoga,alenatychmiast
5
wytłumaczsobietojegokrakanie,takmówi¡c:„Tawró»bazłowieszczaniemniebynaj-
mniejdotyczy,aleb¡d¹megociała,b¡d¹megodobytku,b¡d¹megoimienia,b¡d¹moich
dzieci,b¡d¹mojej»ony.Dlamnieprzecie»ka»dawró»bajestzapowiedzi¡szcz¦±ciaipo-
my±lno±ci,oiletylkochc¦tego.Cokolwiekbowiemztejwró»bysi¦zi±ci,wmojejjest
mocyodnie±¢ztegopo»ytek”.
19.Mo»eszsta¢si¦niezwyci¦»onym,je»elinieb¦dzieszstawałdo»adnejwalki,wktó-
rejzwyci¦stwoprzerastatwesiły.Widz¡ctedykogo±,b¡d¹topiastuj¡cegowysokie
godno±ci,b¡d¹maj¡cegowielkieznaczenieiwpływy,b¡d¹zjakiego±innegopowodu
szanowanego,strze»si¦,»eby±gonigdy,samol±nionywyobra»eniem,niemieniłszcz¦-
±liwym.Boje±litetylkos¡dobraprawdziwe,któres¡odnaszale»ne,toniemamiejsca
anina»adn¡zazdro±¢,anina»adnewspółzawodnictwo.Tyza±samwiniene±chcie¢
zosta¢niewodzemnaczelnym,niesenatorem,niekonsulem,leczwolnymczłowiekiem,
ajedyn¡drog¡wiod¡c¡kuwolno±cijestpogardadlarzeczy,którenies¡odnaszale»ne.
20.Pami¦taj,»enieczłowiek,któryciebiespotwarzaalbouderza,wyrz¡dzatobieznie-
wag¦,aletwojewłasnezapatrywanie,jakietymaszotychludziach,jakobywyrz¡dzali
tobiezniewag¦.Ilekro¢zatemkto±wzburzygniewwtobie,wiedz,»etotwojewłasne
wyobra»eniegniewwtobiewzburzyło.Gdybytakbowiemchocia»razjedenudałocisi¦
zostawi¢sobiechwil¦czasunaspokojn¡rozwag¦,wtedyłatwiejbytobieprzyszłosta¢
si¦panemsamegosiebie.
21.mier¢iwygnanie,iwszelkieinnenieszcz¦±cia,którychju»samowyobra»eniegroz¡
przejmuje,niechzawszestoj¡ciprzedoczyma,aju»najbardziejzwszystkiego—go-
dzina±mierci.Wtenbowiemsposóbaninieb¦dziesznigdysnułwmy±linikczemnych
zamierze«,anite»niczegonieb¦dzieszzbytgor¡copo»¡dał.
22.Je»elid¡»yszdozdobyciam¡dro±cifilozoficznej,zmiejscaprzygotujsi¦dotego,»e
b¦dzieszprzedmiotemszyderstw,poniewa»motłochnieomieszkawzi¡¢ci¦podostrzał
drwinidocinkówib¦dziemówił:„Oto¢filozof,któryspadłnamjakznieba!!!„—oraz:
„No,alepokiegolichat¦głow¦takwysokoprzednamizadziera?„—Tywprawdzie
głowyniepowiniene±wysokozadziera¢,przyrzeczachjednak»e,którecisi¦wydaj¡
najwi¦kszymdobrem,trwajztakimuporem,jaknaplacówce,naktórejbyci¦sam
bógpostawił.Pami¦tajzarazem,»eje±liniezłomniewytrwasznatejplacówce,wtedyci
sami,którzyjeszczewczorajnatrz¡salisi¦zciebie,jutroju»zaczn¡wyra»a¢dlaciebie
swójpodziw,azdrugiejstrony—»eje±lionizdob¦d¡przewag¦nadtob¡,wtedyze
zdwojon¡sił¡b¦d¡si¦nadalzciebiena±miewa¢.
23.Je»elicisi¦kiedykolwiekprzydarzy,»ewiedzionypragnieniemprzypodobaniasi¦
komu±,dba¢b¦dzieszorzeczyzewn¦trzne,wiedz,»e±straciłwewn¦trzn¡równowag¦.
Azatemzawszeiwsz¦dziepoprzesta«ju»natym,»ejeste±m¦drcem.Je»elijednak
chcesznadtoby¢uwa»anymzam¦drca,notosamsiebieuwa»ajzaniego,itoniechci
wystarczy.
24.Niechci¦nieprzygn¦biaj¡naduchutegorodzajumy±li:„O,jatoju»chybadosamej
±mierci»y¢b¦d¦wponi»eniuinigdyniezdob¦d¦»adnegoznaczenia!„—Je±libowiem
poni»eniejestjakim±nieszcz¦±ciem,toniktinnyniejestwstanie±ci¡gn¡¢naciebie
tegonieszcz¦±cia,taksamojakha«by.Boczytojestrzecz¡odciebiezale»n¡,by±został
[ Pobierz całość w formacie PDF ]